Xuân Thọ
Trong những ngày này, khi nước
Đức kỷ niệm 25 năm phá bỏ bức tường Berlin, người ta thường nhắc đến một số
quan chức cao cấp và sỹ quan của bên „thua cuộc“ bằng những cái nhìn rất nhân
văn, rất tôn trọng lịch sử. Đó là những thước phim nói về cá nhân ông Guenther
Schabowski, ủy viên bộ chính trị đảng SED, bí thư thành ủy Berlin, người đã
thay mặt đảng tuyên bố cho phép công dân CHDC Đức (ngay lập tức) được tự do đi
lại sang miền Tây. Đó là bộ phim „Cuộc
đời của những người khác“ nói về đại úy an ninh quốc gia (Stasi) Wiesler đã
vì đồng cảm với những
anh lính biên phòng Jaeger
nạn nhân của mình mà phải hy sinh sự nghiệp „còn đảng còn
mình“ đang sáng ngời.
Đặc biệt bộ phim „Phố Bornholmer“ (Bornholmer Strasse) do kênh truyền hình
ARD chiếu tối hôm 05.11.14 đã thu hút một lượng khán giả lớn đến mức có thể coi
là „phim làm đường phố vắng tanh“ (Strassenfeger). Bộ phim truyện này được ARD
dựng lại theo đúng các sự kiện diễn ra tại cửa khẩu Đông-Tây Berlin ở phố
Bornholmer, có sự tham gia và góp ý của những nhân chứng 25 năm trước đây. Chốt
biên phòng này đã đi vào lịch sử nước Đức và Châu Âu như là điểm đột phá cho sự
sụp đổ của bức tường Berlin, và người đóng vai trò quan trọng nhất trong diễn
biến không đổ máu tại chốt này lại chính là trung tá an ninh quốc gia Harald
Jaeger (tên thật trong đời, Harald Schaefer là tên trong phim).
Tại CHDC Đức mỗi chốt biên
phòng dọc theo bức tường Berlin và dọc theo biên giới Đông-Tây Đức đều được các
đơn vị của Bộ tư lệnh Biên phòng, quân đội CHDC Đức (Grenztruppe der NVA) quản
lý. Bên cạnh đó còn có các đơn vị phối thuộc của Hải quan, Kiểm dịch và Cảnh
sát Nhân dân (Volkspolizei). Nhưng tất cả các lực lượng này bao giờ cũng nằm dưới
sự chỉ huy của các sỹ quan thuộc bộ An ninh Quốc gia (MfS hay Stasi*). Do đó
trung tá Harald Jaeger, tuy thuộc Stasi, nhưng là người chỉ huy cao cấp nhất của
lực lượng biên phòng Đông Đức tại chốt Bornholmer Strasse trong thời điểm lịch
sử đó.
Sau khi ông Guenther
Schabowski**, không hiểu cố tình hay sơ ý, thay mặt đảng và chính phủ CHDC Đức
tuyên bố trong cuộc họp báo lúc 19 giờ ngày 09.11.1989 là „ngay tức khắc, công
dân CHDC Đức được tự do đi lại quan biên giới“ thì hàng trăm, rồi hàng ngàn người
dân Đông Berlin, vốn sống trong cảnh „cá chậu chim lồng“, ào ào kéo nhau đến tất
cả các cửa khẩu sang Tây Berlin để mong đươc thực hiện cái quyền hiến định của
mình bị cướp mất lâu nay. Không khí tại tất cả các cửa khẩu đều rất căng thẳng,
một bên là tầng tầng lớp lớp nhân dân chỉ muốn sang bên Tây Berlin để thỏa trí
tò mò, một bên là các đơn vị biên phòng được trang bị tốt và có kỷ luật cao vẫn
chưa nhận được lệnh cho dân được tự do đi lại.
Thời đó chưa có internet cũng
như điện thoại di động nên phương tiện truyền tin duy nhất là phát thanh và
truyền hình, mà các kênh Tây Đức lại là món hàng chuộng bên miền Đông. Khi đài
ARD từ Munich đưa tin một cách lửng lơ là chính phủ CHDC Đức đã cho phép công
dân của họ được tự do đi lại (dựa vào tuyên bố Schabowski) thì người dân Đông
Berlin lại hiểu lầm là „thành đã mở“…và làn sóng người đi bộ cộng với xe Trabi
đã lên đến hàng chục ngàn đổ về các cửa khẩu. Nhân dân hô vang các khẩu hiệu
đòi mở thành, bộ đội biên phòng và công an ngoắc tay nhau dàn hàng ngang. Sự
căng thẳng đã lên đến cao điểm. Tại cửa khẩu lớn nhất là cổng Brandenburg,
phóng viên phương tây có cảm giác là sắp có đổ máu.
Trong khi đó trung tá Jaeger,
chỉ huy cửa khẩu Bornholmer Strasse lại đang phải chịu đựng hai nỗi đau: Đau bụng
vì căn bệnh kinh niên và đau đầu vì hoàn toàn bị cấp trên bỏ rơi trong vòng vây
của hàng ngàn đồng bào đang đòi lai cái quyền mà theo anh ta là không hề tồn tại:
Tự do đi lại.
Trong nội bộ các sỹ quan biên
phòng thuộc cấp, đã có ý kiến dùng vũ lực giải tán đám đông. Nhưng viên
sỹ quan an ninh Jaeger lại bác bỏ ngay từ đầu mọi ý đồ dùng súng đạn.
Đơn giản vì anh ta có lối sống rất Đức: kỷ luật. Anh luôn nhắc thuộc cấp phải
chấp hành nội quy sử dụng vũ khí: Chỉ khi nào tính mạng bị đe dọa. Điều trớ
trêu cho mấy viên sỹ quan chủ trương dùng bạo lực là: quần chúng không hề bạo động,
chỉ hô vang khẩu hiệu „Mở cổng ra, chúng tôi đi rồi sẽ trở về!“.
Sau những trao đổi với một vài
đồng bào, Jaeger nhận thấy lý do muốn sang bên kia bức tường của họ hoàn toàn đời
thường như cuộc sống phải có, không liên quan gì đến những lý luận ý thức hệ mà
các sỹ quan an ninh luôn bị nhồi nhét. Nhưng ý thức đảng viên lại buộc anh phải
chấp hành nội quy của đảng. Anh lại phone cho xếp, xếp lại ậm ừ vì chính ông ta
cũng đang hoang mang và bị bỏ rơi.
Harald Schaefer do diễn viên Charly Hübner đóng trong
phim Bornholmer Strasse
Trong giây phút định mệnh đó,
Jaeger quyết định quay thanh chắn, mở cửa cho dòng người đầy tiếng cười và nước
mắt ào ào đi qua trước mặt mình. Nhiều người đã ôm hôn anh, một sỹ quan cao cấp
của bộ máy mật vụ khủng khiếp nhất châu Âu hồi đó. Jaeger không hề ý thức được
là mình đã làm một việc tạo nên lịch sử. Anh chỉ cảm nhận sự trống trải ê chề
giữa không khí sống động đó.
Hành động của Jaeger xảy ra
đúng vào lúc tại cửa khẩu Brandenburger Tor sự căng thẳng giữa nhân dân và lực
lượng An ninh đã lên đến mức có thể xảy ra thảm sát. Tin „vỡ đê Bornholmer“ được
các phóng viên phương Tây đưa lên truyền hình trực tiếp, đã tạo ra hiệu ứng
Domino. Lần lượt binh sỹ các cửa khẩu đều buông xuôi và bức thành Berlin bị xóa
sổ từ lúc đó. Ngày nay ai cũng rùng mình khi nghĩ đến câu hỏi: Lịch sử sẽ ra
sao, nếu Jaeger hạ lệnh nổ súng?
Không phải ngẫu nhiên mà tất
cả các nhân chứng lịch sử của 25 năm trước, hôm nay khi gặp lại ông già 71 tuổi
Harald Jaeger, đều rất cảm phục sự bình tĩnh và cách cư xử rất thượng võ của
anh sỹ quan năm xưa. Phóng viên tạp chí Spiegel, Georg Mascolo, có mặt tại cửa
khẩu lúc đó, nói rằng ông phân biệt được những phẩm chất của Jaeger so với các
sỹ quan An ninh ở các nơi khác.
Harald Jaeger sinh ngày 27.4.1943
tại Bautzen, đông nam nước Đức, trong một gia đình công nhân xây lò sưởi. Năm
1961 anh gia nhập quân đội CHDC Đức và làm việc trong lực lượng biên phòng đến
năm 1964 thì chuyển sang làm sỹ quan An ninh. Từ 1976 đến 1979, anh học trường
Đại học luât của Bộ An ninh Quôc gia và từ đó thăng tiến liên tục lên đến chức
trung tá An ninh (khác với trung tá công an).
Sau biến cố 1989, nước Đức thống
nhất, viên sỹ quan An ninh Jaeger chưa đến tuổi về hưu nên thất nghiệp. Trả lời
nhà báo, ông nói một cách hóm hỉnh “chắc ông chưa biết là sỹ quan mật vụ Stasi
cũ kiếm việc khó như thế nào“
Ông đã phải trải qua một thời
kỳ rất khó khăn, vật lộn với cuộc sống bằng các nghề vặt như lái xe chở hàng, bảo
vệ nhà kho, bán báo trong một cái Kiosk nhỏ cho đến năm 65 tuổi mới được hưởng
lương hưu. Trong những lúc tăm tối nhất của cuộc đời, tuy xót xa với số phận của
kẻ thua cuộc, nhưng không bao giờ ông hối hận với việc làm của mình trong đêm
09.11.89 tại cửa khẩu Bornholmer. Cũng như ủy viên Bộ Chính trị Guenther
Schabowski, ông Jaeger nằm trong số các đảng viên CS của chế độ cũ đã
công khai nhìn nhận nước CHDC Đức là một chế độ bất chính. Ngay trong
buổi talk show hôm 05.11 vừa qua, câu nói cuối cùng của ông Jaeger là: Ngày nay
nhìn lại thì thấy những gì chúng tôi làm hồi đó là bất chính (unrecht)!
Đối với Jaeger, giá trị của cuộc sống không phải là những
cái gì ta dành được, mà chính là những gì ta đem lại cho người khác.
Trong cái đêm sóng gió mùa thu năm 89 đó, ông đã trả lại cho đồng bào
mình quyền tự do mà trước đó, ông không hề biết đến. Quá trình thay đổi
nhận thức trong đầu Jaerger không phải chỉ xảy ra trong thời gian từ 20 giờ,
khi nhân dân kéo đến cửa khẩu, cho đến 23 giờ 30 cùng ngày, khi ông mở thanh chắn.
Hành động đàn áp khốc liệt các cuộc biểu tình ôn hòa của nhân dân Đông Đức suốt
mấy tuần qua đã làm cho một sỹ quan có tinh thần thượng võ như ông suy nghĩ rất
nhiều. Con trai ông, vốn không khoái gì cái nghề mật vụ của bố, trong những
ngày tháng 8 này cũng tranh luận với ông khá căng. Cuối cùng, cái thiện
trong con người anh sỹ quan mật vụ Jaeger đã thắng và anh đã góp một phần vào
việc đưa nước Đức và châu Âu bước vào một kỷ nguyên mới.
Nếu như đại úy Wiesler trong
phim Cuộc đời của những người khác là một nhân vật được hư cấu trong một kịch bản
mang tính tiểu thuyết, thì trung tá Harald Schaefer (alias Jaeger) trong phim
Bornholmer Strasse là một nhân vật có thật, bằng xương bằng thịt đang đứng trước
mặt chúng ta.
Ông Jaeger chụp ảnh trước cầu Bornholmer
Tuy nhiên cả Wiesler và
Jaeger đều có một điểm chung: Đó là họ cùng biết đau nỗi đau của đồng loại và
vì vậy có khả năng tự thay đổi.
Chính vì bản chất con người
đó mà Harald Jaeger đã đi vào lịch sử với những cái tên: „ Người mở cổng
thành“ (Der Mann, der die Mauer öffnete)***, hay „Viên sỹ quan thanh chắn“ (der
Schlagbaum-Offizier)
Xuân Thọ.
(Tác giả gửi cho Dân Luận)
(Tác giả gửi cho Dân Luận)
Chú thích:
* MfS là từ viết tắt của
Ministerium für Staatssicherheit (bộ An ninh Quốc gia) . Stasi là từ viết tắt của
Staatssicherheit (An ninh Quốc gia)
** Ngày hôm đó, trước sức ép
của làn sóng biểu tình, Bộ chính trị đảng SED họp bất thường và ra quyết định nới
lỏng luật đi lại cho công dân CHDC Đức. Sau cuộc họp, ông G. Schabowki, một
nhân vật có tư tưởng cải cách trong Bộ chính trị được cử ra họp báo công bố quyết
định này. Khi bị hỏi dồn là bao giờ quyết định này có hiệu lực, Schabowski lúng
túng tìm lại các văn bản, nhưng cuối cùng nói liều: Theo tôi nghĩ thì ngay lập
tức. Lúc đó là 19 giờ tối.