CỐI
XAY…CÙN!!!
Cối xay thóc là dụng cụ nhà nông dùng để bóc vỏ hạt thóc, tách trấu ra khỏi hạt gạo. Cối xay thóc còn được gọi là cối xay lúa.
Cối xay thóc truyền thống, gồm một thớt trên và một thớt dưới (theo cách gọi dân dã). Thớt bên dưới cố định, thớt bên trên bên trong trát đất, khoét hình chảo lõm, có thể quay tròn theo một trụ (trục), gọi là ngõng cối, nằm cố định ở giữa thớt dưới, ngõng cối có thể được làm bằng gỗ hoặc sắt. Phần thớt trên có một tràng xay, còn gọi là tay quay, khi xay nó được lắp vào một bên tai cối. Cối được đặt trên một chiếc giá tre có 4 chân.
Người thợ đóng cối gọi là phó cối.
Vật liệu dùng đóng cối:tre để đan 2 thớt cối (thớt trên và thớt dưới),làm tai cối.gỗ làm "ngõng cối" và dăm cối(bằng gỗ nhãn già).
Tre chẻ nhỏ thành nan để đan thân cối. Gỗ, thường dùng nhãn, [ cưa khúc ngắn chẻ làm dăm theo thớ dọc, sao cho dăm thật dóc, không tướp, cứng nhưng không giòn, đem phơi khô đủ độ. Đất sét vàng hoặc xanh,nhào thật nhuyễn dùng để đắp phần mặt cối của cả thớt trên và thớt dưới. Khi phần thịt cối (mặt cối) bằng đất sét đã được đắp nện bám chắc vào vỏ áo cối, gắn trục quay và tai cối, mới đến khâu chêm dăm cối. Đây là phần khó và tỉ mỉ nhất thể hiện tay nghề của phó cối. Khi chêm phải chia mặt cối theo hàng lối và phải tạo thành chiều quay thuận của cối,(lúc quay cối thì hạt thóc bị bóc trấu,trấu cùng hạt gạo được đẩy ra ngoài) Toàn bộ dăm cối phải nằm trên mặt phẳng, khi đất được đóng dăm chưa khô,phải dùng "sảm"-làm bằng gỗ hoặc gốc tre già,lèn cho chặt dăm cối lại.Đóng cối xong để cho đất khô trắng là dùng được.
Để đóng được một cái cối mới, một phó cối thường phải làm việc một ngày(ít khi hơn).Nếu buổi chiều mới đóng, phó cối người xứ xa thì phải lưu lại nhà gia chủ, được thết đãi thịnh soạn hơn ngày thường vì gia chủ luôn mong muốn có một cái cối tốt.Thường một bộ vỏ cối đan bằng tre dùng được vài lần,không phải lần đóng cối nào cũng phải thay vỏ của thớt cối.
Bình thường cối chỉ xay khi quay theo chiều từ trái sang phải, nôn na là chiều kim đồng hồ.
Khi hai tấm thớt trên và dưới đã mòn, đã cùn thì côí xoay ngược hay xuôi gì cũng được mà hạt thóc chẳng tróc được vỏ.
Ở đời có những kẻ nói xuôi, nói ngược gì
cũng đặng, nói để chứng tỏ ta là bậc
Thiện Trí Thức, uyên thâm... nhưng thực chất chẳng hiểu biết gì, lời nói tráo trở, chỉ bằng mợi cách nói để đạt được mục đích của mình dù bẩn thỉu. Nói tựa như để thiên hạ biết mình không phải là kẻ
câm, dù chẳng ai muốn nghe, chẳng ai tin tưởng và tôn trọng... thì được
gọi là " NÓI NHƯ CỐI XAY CÙN "
( Sưu tầm )
