Trích "Dựng lại
Văn hóa"
Miền
Nam trước 1975 không cần có “làng văn hóa” hay “khu du lịch
văn hóa”. Bây giờ “khu phố văn
hóa” và “xã văn hóa” hiện diện khắp đất nước này, tỉ lệ nghịch với
sự xuống cấp không phanh về văn hóa; tương phản với sự vắng mặt những viện bảo
tàng lẫn thư viện đẳng cấp quốc gia; tương phản chua chát với cơn sốt xây dựng
chùa chiền miếu mạo và “lễ hội
văn hóa”; tương phản mỉa mai với số lượng “bằng khen gia đình văn hóa” và các “phong trào thi đua văn hóa”.
Trong
văn hóa không thể có “thi đua”. Văn hóa là sự bao gồm kiến thức, nghệ thuật,
luật pháp, giá trị và chuẩn mực sống được định dạng và thừa nhận qua thời gian,
chứ không phải bằng “thi đua” hay được “công nhận” bằng “cơ quan quản lý”. Văn
hóa không thể được “quản lý”. Người ta đang nhắc đến cách sống và phong thái lịch
sự đầy tinh tế của người Nhật, với sự thèm muốn dữ dội, ở một đất nước nơi mà
sách báo khiêu dâm vẫn bán đầy đường. Xây dựng văn hóa là tạo ra một hệ chuẩn
được số đông công nhận để từ đó xã hội có thể tự kiểm soát và tự cân bằng, chứ
không phải can thiệp bằng “quản lý” và “định hướng văn hóa”.
Văn hóa và nền móng văn hóa chỉ có thể xây dựng từ một nền giáo dục tự do, sáng tạo tự do, và tôn trọng con người tự do. Tri thức là thành tố quan trọng trong văn hóa. Không thể xây dựng văn hóa khi mà trí thức tự do còn bị gạt ra ngoài lề. Miền Nam, nơi sinh sống của người đến từ ba miền như vốn dĩ xưa nay, đang đóng vai trò như cái bản lề níu lại cánh cửa văn hóa chực bong. Tuy nhiên sự sụp đổ đang diễn ra ào ạt, khắp nơi, với tốc độ đáng sợ. Nếu không khôi phục lại những giá trị giáo dục tinh túy từng hiện diện ở miền Nam, chính xác hơn là nếu không từ bỏ hệ thống giáo dục giáo điều, cơn lốc phá sản văn hóa sẽ càn quét không chừa một góc nào trên đất nước này. Muốn dựng lại những gì đang đổ nát, hơn lúc nào hết, phải thay đổi giáo dục và triết lý giáo dục. Người ta có thể chịu đựng một đất nước nghèo về kinh tế nhưng không dân tộc nào có thể dung thứ cho sự phá sản văn hóa bởi sự ngu muội và sợ hãi tự do.
Mạnh Kim