QUYỀN CON NGƯỜI
Freedom House: Xếp thứ 177/198, Việt Nam vẫn hơn Lào về tự do báo
chí
TÔ
DI
Báo cáo Tự do báo chí (Freedom
of the Press) năm 2017 của tổ chức Freedom House đã liệt Việt
Nam vào nhóm các nước không có tự do báo chí, xếp thứ 177 trên thế giới và là một
trong 5 nước có tự do báo chí tệ nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Báo cáo này đánh giá mức độ cản trở báo chí của 198
quốc gia và vùng lãnh thổ, dựa trên 3 yếu tố cản trở tự do báo chí: các quy định
pháp lý; tác động của chính trị và môi trường kinh tế.
Điểm số của mỗi nước dao động từ 0 đến 100 điểm, điểm
số càng cao thì mức độ cản trở tự do báo chí càng lớn. Các nước được xếp vào ba
nhóm: tự do (từ 0 đến 30 điểm), tự do một phần (từ 31 đến 60 điểm) và không tự
do (từ 61 đến 100 điểm).
Việt Nam đạt 84 điểm, được xếp vào nhóm
nước không có tự do báo chí.
Trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương,
Việt Nam xếp thứ 37 trên 40 nước, rơi vào nhóm 5 nước có tự do báo chí kém nhất
cùng với Triều Tiên, Trung cộng, Lào và Thái Lan.
Bên cạnh đó, Freedom House cũng liệt
Việt Nam vào nhóm các nước không có tự do (not free) trong hai báo cáo về Tự do
mạng (Freedom on the Net) năm 2016 và Tự do trên thế giới (Freedom in the
world) năm 2017.
Tự do báo chí Việt Nam tệ
nhất châu Á
Freedom House bắt
đầu đánh giá tự do báo chí từ năm 1980. Kể từ đó đến nay, chưa có năm nào báo
chí Việt Nam được đánh giá là tự do hay tự do một phần.
Qua 37 năm, tự do báo chí ở Việt Nam ngày
càng đi xuống. Năm 1993, Việt Nam đạt 71 điểm, sau đó giảm dần
trong khoảng thời gian 1994 – 1995, còn 68 điểm, sau đó mức độ cản trở báo chí
bắt đầu tăng dần đều dao động từ 80 đến 86 điểm.
Trong khi đó, báo chí ở một số quốc gia ASEAN ngày
càng tự do hơn. Từ năm 1995 – 2016, Indonesia giảm mức độ cản trở tự do báo chí
từ 74 xuống còn 49 điểm, Myanmar giảm từ 99 xuống còn 73 điểm, Philippines giảm
từ 46 xuống còn 44 điểm.
Thời kỳ báo chí Việt Nam ít bị cản trở nhất là 1994
– 1995, đạt 68 điểm, tức là còn tự do hơn Indonesia (74 điểm) và Myanmar (99 điểm).
Nhưng kể từ đó, tình hình tự do báo chí của Việt Nam
ngày càng tệ đi. Đỉnh điểm là thời kỳ 2014 – 2015 với 86 điểm.
Biểu đồ dưới đây so sánh mức độ tự do báo
chí ở Lào, Myanmar và Việt Nam từ 1994 – 2016, theo số liệu của Freedom
House. Lào và Việt Nam liên tục đi xuống trong nhiều năm. Tuy nhiên, từ năm
1994 – 2002, đường đồ thị của Lào gần như song song và cao hơn hẳn so với Việt
Nam.
Myanmar kém rất xa so với Lào và Việt Nam trong khoảng
1994-2010. Sau đó, nước này đã tiến hành nhiều cải cách và thúc đẩy tự do báo
chí.
Chính trị là rào cản lớn
nhất của tự do báo chí ở Việt Nam
Theo báo cáo này, Lào và Việt Nam là hai quốc gia bị
môi trường chính trị cản trở nhiều nhất trong khu vực ASEAN, cũng là hai nước độc
đảng duy nhất ở khu vực này.
Mức độ chính trị ảnh hưởng đến tự do báo chí ở Lào
và Việt Nam lần lượt là 34 và 33 điểm trên 40, điểm tối đa của tiêu chí này.
Tiêu chí này đánh giá mức độ tác động của chính trị
đến nội dung của báo chí, bao gồm: sự độc lập trong biên tập nội dung, tiếp cận
thông tin và nguồn tin, bị kiểm duyệt và tự kiểm duyệt, sự sôi động của
các phương tiện truyền thông và đa dạng tin tức, khả năng tự do tác nghiệp của
phóng viên quốc tế và địa phương, khả năng phóng viên bị trả thù như bị bắt
cóc, đánh đập và đe dọa.
Trong báo cáo Tự do báo chí 2016, Freedom House nhận xét đảng Cộng sản Việt Nam vẫn xem báo chí là công cụ tuyên truyền
của đảng và chính sách của nhà nước. Chính quyền thường can thiệp trực tiếp hoặc
kiểm duyệt nội dung.
Những chủ đề liên quan đến kêu gọi về cải cách
dân chủ, tôn giáo, tố cáo tham nhũng, chiếm dụng đất đai hay chỉ trích mối quan
hệ với Trung cộng bị chính quyền kiểm duyệt và trừng phạt nhiều nhất. Các nhà
báo được phép tố cáo về tham nhũng nếu nó phục vụ lợi ích của đảng, những chỉ
trích công khai về nhà nước đều bị cấm.
Để tránh bị sa thải hay gặp các rắc rối pháp lý, rất
nhiều nhà báo Việt Nam đã phải tự kiểm duyệt nội dung của chính mình. Các
chương trình nước ngoài phải được dịch sang tiếng Việt để Bộ Thông tin và Truyền
thông cấp phép trước khi phát sóng.
Cảnh sát thường sử dụng bạo lực, đột nhập,
hăm dọa nhà và văn phòng của phóng viên để cấm viết về những chủ
đề nhạy cảm.
Việt
Nam và Lào là hai nước cản trở tự do báo chí nhiều nhất ở khối ASEAN.
Việt Nam “thành thạo” về sử
dụng pháp luật để cản trở tự do báo chí
Việt Nam là một trong 8 nước “thành thạo”
nhất thế giới về việc dùng pháp luật để cản trở tự do báo chí, đạt 30 trên 30
điểm, điểm tối đa của tiêu chí này. Các nước này bao gồm:
Trung cộng, bán đảo Crimea, Eritrea, Iran, Triều Tiên, Turkmenistan và
Uzbekistan.
Tiêu chí này đánh giá mức độ mà các điều luật và quy
định pháp lý ảnh hưởng đến nội dung báo chí và mức độ mà chính quyền sử dụng
chúng để cản trở tự do báo chí.
Freedom
House đã dẫn ra hàng loạt
các quy định mà chính quyền Việt Nam ban hành để hạn chế tự do báo chí.
Chính quyền thường xuyên sử dụng các điều luật trong
Bộ luật Hình sự (BLHS) để cản trở tự do báo chí: tội hoạt động nhằm lật đổ
chính quyền (điều 79), tội tuyên truyền chống nhà nước (điều 88) và tội lợi dụng
các quyền tự do dân chủ nhằm xâm phạm lợi ích nhà nước, tổ chức, cá nhân (điều
258)
Tháng 3/2015, Tổng biên tập báo Người cao tuổi Kim
Quốc Hoa bị cách chức và khởi tố hình sự theo điều 258. Do trước đó báo Người
cao tuổi đã tiết lộ bí mật nhà nước về hồ sơ kê khai tài sản
cá nhân của Phó Tổng thanh tra Chính phủ Ngô Văn Khánh, làm ảnh hưởng đến uy
tín của một số cá nhân, tổ chức.
Người dùng mạng xã hội bị cấm chia sẻ các bài viết
nhằm mục đích chống phá nhà nước, gây hại an ninh trật tự, an ninh quốc gia
theo Nghị định 72/2013 của chính phủ về quản lý, cung cấp
và sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên mạng.
Tài liệu tham khảo
Luatkhoa.org
Bài đọc thêm:
Tự do báo chí: Việt Nam đứng ở đâu trên thế
giới?
Bạn có thể nói báo chí Việt Nam nhất thế giới hoặc
bét thế giới, tuỳ bạn tính từ dưới lên hay từ trên xuống.
Chỉ số tự do báo chí ổn định
ở dưới đáy, bét bảng Đông Nam Á, thua Lào, kém xa Campuchia
Một trong những tổ chức xếp hạng tự do báo chí uy
tín nhất thế giới, Reporters
Without Borders (Phóng viên Không biên giới – RSF), xếp Việt Nam ở vị trí 175
trên 180 nước trên thế giới trong báo cáo gần nhất của mình.
Điều đó có nghĩa là báo chí Việt Nam chỉ tự do hơn
được 5 nước, và đó là danh sách của những “thảm hoạ báo chí”: Trung cộng,
Syria, Turmekishtan, Eritrea, và… Bắc Triều Tiên. Trật tự này tương đối ổn định
trong ba năm vừa qua.
Trong khi bạn có thể thở phào vì ít nhất còn hơn Bắc
Triều Tiên thì tin buồn là chúng ta kém Lào đến 5 bậc, còn Campuchia đã nằm
chót vót ở vị trí thứ 132. Điều đó có nghĩa là phạm vi tụt hậu của Việt Nam
không còn có thể đo đạc ở tầm khu vực Đông Nam Á nữa, mà đã thu hẹp lại ở một
khu vực nhỏ hơn, kém phát triển hơn, nơi chúng ta vẫn thường tự hào với địa vị
“anh cả” của mình, đó là bán đảo Đông Dương.
Cần lưu ý rằng, khác với Việt Nam, người Campuchia
có thể mở báo tư nhân và công khai chỉ trích chính quyền, mặc dù vẫn còn nhiều
hạn chế.
Trong một bảng xếp hạng khác của Freedom House, tình
hình đỡ tệ cho Việt Nam hơn một chút khi chúng ta xếp ngay trên Lào trong khu vực
Đông Nam Á, với khoảng cách điểm chỉ là… 1/100. Luật Khoa sẽ có bài chi tiết
hơn về bảng xếp hạng này.
Chấm Việt Nam 77.66 điểm trong thang điểm
100 (điểm
càng cao thì mức độ tự do càng thấp), RSF cho biết: “Trong điều kiện báo chí đều nhận chỉ thị từ đảng
Cộng sản, nguồn tin độc lập duy nhất là các bloggers và nhà báo công dân, những
người phải chịu nhiều hình thức truy bức nặng nề, trong đó có cả việc bị công
an thường phục hành hung”.
“Để biện minh
cho việc bỏ tù họ [các nhà báo], Đảng đang gia tăng sử dụng các điều 88, 79, và
258 Bộ luật Hình sự, vốn quy định rằng việc ‘tuyên truyền chống nhà nước’, ‘hoạt
động nhằm lật đổ chính quyền’, và ‘lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi
ích của nhà nước’ phải bị trừng phạt bằng các án tù dài hạn”, báo cáo cho
biết.
Top 10 nước kiểm duyệt tồi
tệ nhất thế giới
Năm 2015, Committee to Protect Journalists (Uỷ
ban Bảo vệ Nhà báo – CPJ) công bố báo
cáo về 10 nước kiểm duyệt gắt gao nhất thế giới, và những cái tên xuất
hiện trong danh sách này không khác 10 nước xếp cuối bảng xếp hạng của RSF là
bao. Việt Nam, không có gì ngạc nhiên, nằm trong danh sách này.
Đánh giá về Việt Nam, CPJ cho biết, “Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức các cuộc họp bắt buộc hàng
tuần với các toà soạn báo, đài, và truyền hình để ra chỉ thị về những đề tài
nào cần nhấn mạnh hay kiểm duyệt trong các bản tin của họ. Những đề tài bị cấm
gồm có hoạt động của các nhà bất đồng chính kiến và nhà hoạt động chính trị, sự
chia rẽ phe phái trong nội bộ đảng Cộng sản, các vấn đề nhân quyền, và bất cứ
thông tin nào đề cập tới sự khác biệt giữa hai miền Nam – Bắc – vốn từng chia rẽ
[trong chiến tranh]”.
CPJ cũng nói rằng từ năm 2013, Việt Nam đã ban hành
các quy định mới nhằm kiểm duyệt các nền tảng mạng xã hội, coi các hành vi đăng
tải bất cứ bài báo, thông tin nào có biểu hiện “chống nhà nước” hoặc “gây hại đến
an ninh quốc gia” đều là bất hợp pháp, kể cả đăng lại bài báo của nước ngoài.
Một trong 6 nước giam giữ
nhiều nhà báo nhất thế giới
Một báo cáo khác của CPJ cho biết, tính đến ngày 1/12/2016, Việt Nam “đóng góp” 8 trong số 259 nhà báo đang
bị giam giữ trên thế giới, xếp thứ 6 “toàn đoàn”.
Các nước giam giữ nhiều nhà báo hơn Việt Nam gồm có
Thổ Nhĩ Kỳ (81 người), Trung cộng (38 người), Ai Cập (25 người), Eritrea (17
người), Ethiopia (16 người). Iran đồng hạng với Việt Nam.
Trong danh sách 8 người có Nguyễn Hữu Vinh (Anh
Ba Sàm), Nguyễn Thị Minh Thuý, Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, Nguyễn Đình Ngọc (Nguyễn
Ngọc Già), Hồ Văn Hải (Hồ Hải), Đặng Xuân Diệu, Trần Huỳnh Duy Thức, và Hồ Đức
Hoà.
Cần lưu ý rằng, khái niệm nhà báo (journalist) mà
các tổ chức như CPJ dùng bao gồm cả các nhà báo công dân (citizen journalist),
mà chúng ta hay gọi là blogger. Điều này khác với quan niệm phổ biến ở Việt
Nam, vốn chỉ coi những người làm việc cho các toà báo chính thống, thậm chí phải
có thẻ nhà báo, thì mới được gọi là “nhà báo”.
Các nhà báo trên đây đều bị bỏ tù vì những tội danh
mà RSF đã nêu ở trên.
Luatkhoa.org