Sài Gòn có phải là 'Hòn ngọc Viễn Đông'?
Trương Thái Du
Image copyright vietnam
archives Image caption Một góc phố Sài Gòn thời trước 30/4/1975
Việc ngợi ca
"hòn ngọc Viễn Đông số một" và "Singapore mơ thành Sài Gòn"
chỉ là suy nghĩ của những người Việt Nam Cộng hòa hoài cổ và dí dỏm sau 1975.
Vì thế,
chúng tôi rất ngạc nhiên khi thấy báo Tuổi Trẻ trích lời ông Đinh La Thăng ngày
27.3.2016: "TP.HCM đã từng là hòn ngọc Viễn Đông, từng là số một của khu
vực. Trước đây, Singapore, Thái Lan nhìn về Sài Gòn với một sự ngưỡng mộ, khao
khát bao giờ mới được như Sài Gòn."
Báo Đảng
Sài Gòn Giải Phóng ngày 29.3.2016 còn làm rõ hơn ý trên: “50 năm trước, ông Lý
Quang Diệu nhìn về Sài Gòn và mơ ước Singapore sẽ được như Sài Gòn. Khi đó
Singapore chỉ là một làng chài, nay họ là đô thị số 1 trong khu vực, cả về kinh
tế và chất lượng sống."
Chúng tôi
lớn lên ở thời điểm đó, thường xuyên ăn độn khoai lang sùng hoặc loại bo bo
dành cho gia súc Đông Âu. Chúng tôi cần một câu chuyện hài để tạm quên khó khăn
trước mắt. Sau này trưởng thành, đi bán sức lao động khắp nơi, chúng tôi có điều
kiện ghé qua Singapore, Kuala Lumpur và Bangkok nhiều lần và rất buồn lòng
nghiệm ra rằng Sài Gòn trước nay vẫn thua Singapore và Bangkok xa lắm.
Vì sao có tên gọi "Hòn ngọc Viễn Đông"?
Trước
tiên xin xét đến cụm từ "Hòn ngọc Viễn Đông". Trong quyển sách France
in Indochina: Colonial Encounters, xuất bản năm 2001, tác giả - Tiến sĩ Nikki
Cooper, đại học Bristol, giải thích lý do Pháp chiếm Việt Nam làm thuộc địa như
sau:
"Quá
trình thực dân hóa nhiều vùng lãnh thổ khác nhau mà sau này tạo nên Đông dương
thuộc Pháp diễn ra trong nhiều năm. Người Pháp trước tiên chinh phục ở phía
nam, tại Nam Kỳ, trong thập kỷ 1860. Suốt 30 năm tiếp theo, nước Pháp thúc đẩy
vững vàng về phía bắc, chiếm thêm Trung Kỳ, Bắc Kỳ và cả Campuchia lẫn Lào.
Những vùng đất này đã được chính thức gộp chung lại dưới tên Đông dương thuộc
Pháp vào năm 1885.
Mong muốn tạo lập một đế chế thuộc Pháp tại Đông Nam
Châu Á ấy, đã phần nào được vận động bởi ganh đua đế quốc cùng nước Anh. Đông
Dương thuộc Pháp được dự định nhằm cạnh tranh với Ấn Độ thuộc Anh: Pháp tạo ra
"Hòn ngọc Viễn Đông" để ứng đối với Ấn Độ mà Anh đã gọi là "Viên
châu báu trên vương miện."
Như vậy cụm từ "Hòn ngọc Viễn Đông" dù đầu
tiên dùng cho toàn cõi Đông Dương, hay sau này không ít người ghép nó với danh
xưng Sài Gòn, không nói đến thực chất tươi đẹp thịnh vượng đang là, nó nhiều
chất định hướng cũng như tượng trưng hơn.
Có thể sau này người Pháp đã đầu tư mạnh mẽ vào Sài
Gòn, qui hoạch phù hợp để thành phố trở thành thủ phủ Đông Dương nhưng thực sự
là không có căn cứ nào để nói Sài Gòn từng là số một của khu vực, nếu chỉ dựa
vào mấy từ hào nhoáng "Hòn ngọc Viễn Đông".
Vị thế trong khu vực
Theo các hồ sơ lưu trữ cũng như các nghiên cứu kinh tế
Châu Á suốt thế kỷ 20, GDP Việt Nam đều có vị trí rất thấp. Ví dụ, theo thống
kê của hai giáo sư kinh tế học Jean-Pascal Bassino và Pierre van der Eng, từ
1913 đến 1970 kinh tế Việt Nam (cả miền bắc và miền nam) hầu như luôn thấp hơn
Malaya (tiền thân của Malaysia với Singapore là thủ đô kinh tế), Phi Luật Tân,
Thái Lan (không có số liệu trước 1950).
Tùy thời điểm, GDP Malaya thường gấp đôi đến gấp 3 lần
Việt Nam, thì lẽ nào thủ phủ kinh tế của nó chỉ là một làng chài nhỏ và mơ được
như Sài Gòn!
Image
copyright Getty
Không phải cách đây 50 năm, mà là gần 90 năm (1922),
một học giả Việt Nam nổi tiếng là ngài Phạm Quỳnh đã viết trong quyển
"Pháp du hành nhật ký" về Singapore thế này:
"Mặt trời mới mọc, trông vào bến Singapore, không cảnh gì đẹp bằng,
như một bức tranh sơn thủy vậy. Lần này mới được trông thấy một nơi hải cảng là
lần thứ nhất, thật là một cái cảnh tượng to tát. Cửa Hải Phòng, cửa Sài Gòn của
ta kể cũng khá to, nhưng sánh với cửa Singapore này còn kém xa nhiều. Bến liền
nhau với bể, chạy dài đến mấy nghìn thước, tàu đỗ không biết cơ man nào mà kể,
tàu của khắp các nước đi tự Á Đông sang Ấn Độ và Âu Tây đều phải qua đấy."
"Vào đến trong phố thời nghiễm nhiên là một nơi đô hội của người
Tàu, chẳng kém gì thành phố Chợ Lớn. Phố xá đông đúc, san sát những hiệu Khách
cả, có mấy dãy phố toàn những nhà tửu lâu khách sạn, ngày đêm tấp nập những
khách ăn chơi, người đi lại..."
"Singapore có thể chia ra hai phần: một phần là phố Khách, một phần
là phố Tây; phố Tây cũng sầm uất bằng phố Khách mà lại có cái vẻ nguy nga hơn.
Phố Tây ở Singapore này có khác phố Tây ở các nơi khác, nhất là khác các phố
Tây của người Pháp ở, như trong các thành phố ta; người Pháp ở đâu thì những
nhà lầu to lớn phần nhiều là các dinh thự công sở của Nhà nước; người Anh ở đâu
thì những nhà lầu to lớn là các cửa hàng, các hội buôn, các công ty, các ngân
hàng. Những hàng buôn của người Anh ở Singapore thật là những lâu đài vĩ đại,
có khi chiếm từng dãy phố dài. Ngoài các phố phường buôn bán, đến những nơi nhà
ở riêng, làm theo lối “biệt thự” (villas) của người Anh, nhà xây ở chỗ đất cao,
chung quanh vườn rộng, xe hơi chạy lùng khắp được. Những nhà ấy phần nhiều của
người Anh, nhưng cũng có nhà của các chủ hiệu Khách lớn; ban ngày xuống phố làm
việc, chiều tối về nhà riêng nghỉ. Xe hơi ở Singapore, thật không biết cơ man
nào mà kể, nào xe riêng, nào xe thuê, cả ngày chạy như mắc cửi. Vào đến Sài
Gòn, thấy xe hơi chạy đường Catinat đã lấy làm nhiều, nhưng xe hơi ở Singapore
lại còn nhiều hơn nữa, và ở Singapore đường phố nào cũng như đường Catinat hết
thảy."
Image
copyright epa
Và rất may, chúng ta vẫn còn lời văn của một học giả
khác, nổi tiếng hơn cả Phạm Quỳnh, đã mô tả Bangkok vào giữa thế chiến thứ 2.
Ngài Trần Trọng Kim viết trong hồi ký "Một cơn gió bụi" của mình như
sau:
"Thành Băng Cốc, xưa kia thường gọi là thành Vọng-Các là kinh đô
của nước Xiêm, một thành thị rất lớn, có thể lớn gấp năm gấp bảy lần Hà Nội,
dân cư rất trù mật có đủ các thứ người, nhưng phần nhiều là người Tàu ở lâu đã
nhập tịch nước Xiêm. Hạng người ấy rất hoạt động về đường kinh tế và chính trị.
Trừ khu nhà vua, các cung điện làm theo lối cổ, nhà một tầng, mái dốc, nóc
nhọn, có các kiểu trang sức đặc biệt của Xiêm. Còn phố xá ở ngoài thành nhà vua
trông giống như thành Quảng Châu hay thành Thượng Hải bên Tàu."
Những số liệu cũng như trích dẫn ở trên chứng tỏ rằng
Sài Gòn chưa bao giờ là số một ở Đông Nam Á và danh xưng "hòn ngọc Viễn
Đông" vô thực chất của nó hiện nay chủ yếu chỉ để quảng cáo du lịch.
Chuyện ông Lý Quang Diệu mơ ước Singapore được như Sài
Gòn khó tin hơn cả việc người ta từng cho rằng khắp quả đất đã mong một ngày
thức dậy bỗng trở thành người Việt Nam trên tuyến đầu đánh Mỹ!
Tập truyền đầy cảm tính đã dẫn chúng ta đi quá xa thực
tế, và không khéo sẽ lạc đường. Chẳng hạn chúng tôi biết không ít bạn đọc đang
đọc bài này có nghe giai thoại về chuyện đèn dầu treo ngược của cụ Phan Thanh
Giản. Các bạn nên để ý, khi cụ Phan đi sứ Pháp thì ngài Edison hoặc bất cứ ai
vẫn chưa đăng ký bằng sáng chế đèn điện.
Trương Thái Du, Sài
Gòn
Bài đăng trên BBC
Tiếng Việt