Kinh doanh hộ chiếu đang nở rộ
Sarah Treanor và Vivienne Nunis
Bạn có thể có nó từ khi sinh ra, bạn có thể kiếm được nó, và bạn có thể mất nó. Gần đây, bạn cũng có thể dùng tiền đầu tư để đổi lấy nó.
"Nó" là quyền công dân của một quốc gia nào đó, và điều này đang trở thành một khái niệm uyển chuyển hơn bao giờ hết. Chỉ 50 năm trước, hiếm khi thấy các quốc gia cho phép người dân có hai quốc tịch, nhưng giờ đây đó là chuyện là phổ biến.
Hơn một nửa số quốc gia trên thế giới hiện có các chương trình đầu tư đổi hộ chiếu. Theo một chuyên gia, luật sư người Thụy Sĩ Christian Kalin, giờ đây hộ chiếu là một ngành công nghiệp toàn cầu trị giá 25 tỷ đôla mỗi năm.
Ông Kalin, người được mệnh danh là "Mr Passport", là chủ tịch của Henley & Partners, một trong những công ty lớn nhất thế giới trong thị trường đang phát triển nhanh chóng này. Kinh doanh toàn cầu của ông giúp các cá nhân giàu có và gia đình họ có được quyền cư trú hoặc quyền công dân ở các quốc gia khác.
Ông nói rằng các quan niệm truyền thống về tư cách công dân của chúng ta đã "lỗi thời" và "đây là một trong số ít những thứ còn lại trên thế giới vẫn gắn liền với dòng máu hoặc nơi bạn sinh ra". Ông cho rằng cần sớm có quan niệm mới về điều này.
"Thật không công bằng." Kalin nói rằng nơi một người sinh ra không liên quan gì đến kỹ năng hay tài năng của họ, đó chỉ là "may mắn thuần túy". "Có gì là sai trái trong việc coi tư cách công dân như một dạng hội viên? Và có gì sai khi nhận những người tài năng sẽ đóng góp cho quốc gia mình?"
Có người ủng hộ lập luận của ông. Nhưng với nhiều người, ý tưởng hộ chiếu vồn gắn liền với danh tính, theo một cách nào đó trở thành một mặt hàng, không phù hợp.
Con đường đầu tư đổi hộ chiếu đưa chúng tôi đến đảo quốc Vanuatu nhỏ bé ở Thái Bình Dương. Kể từ khi nước này đưa ra chương trình cấp tư cách công dân bốn năm trước, họ đã nhận được sự quan tâm đặc biệt từ những người tìm kiếm hộ chiếu thứ hai. Đây hiện là nguồn thu lớn nhất của chính phủ.
Đối với nhiều người muốn có hộ chiếu Vanuatu, sự hấp dẫn lớn nhất là du lịch miễn visa khắp châu Âu.
Hầu hết những người nước ngoài nhận hộ chiếu Vanuatu thậm chí còn không bao giờ đặt chân vào đất nước này. Thay vào đó, họ nộp đơn xin quyền công dân tại các văn phòng ở nước ngoài, như PRG Consulting, nhà môi giới tư cách công dân Vanuatu, có trụ sở tại Hong Kong.
Hong Kong là một trong những thị trường kinh doanh tư cách công dân lớn nhất thế giới. Trong một quán cà phê ở sân bay Hong Kong, chúng tôi gặp tư vấn viên MJ, một doanh nhân đang giúp ngày càng nhiều người Trung Quốc đại lục có được hộ chiếu thứ hai hoặc thậm chí thứ ba.
Ông nói khách hàng của mình "không cảm thấy an toàn [ở Trung Quốc], họ tới châu Âu để mở tài khoản ngân hàng, mua bất động sản hoặc kinh doanh."
Kinh doanh tư cách công dân là một thị trường quốc tế đầy cạnh tranh, và với nhiều quốc gia nhỏ hay các quốc đảo, đặc biệt là ở vùng biển Caribbean - giá cho một hộ chiếu chỉ vào khoảng 150.000 đôla. Chi phí của hộ chiếu Vanuatu được cho là ở cùng mức.
Giá mua hộ chiếu là bao nhiêu?
- Antigua và Barbuda; từ 100.000 đôla
- Saint Kitts và Nevis; từ 150.000 đôla
- Montenegro; từ $ 274.000
- Bồ Đào Nha; từ 384.000 đôla
- Tây Ban Nha; từ 550.000 đôla
- Bulgaria; từ $ 560.000
- Malta; từ 1 triệu đôla
- Hoa Kỳ: từ 500.000 đến 1 triệu đôla đầu tư vào một doanh nghiệp tạo ra 10 việc làm
- Anh: từ 2,5 triệu đôla
MJ cho biết, hộ chiếu Vanuatu được cấp "rất nhanh" (bạn có thể nhận được chỉ trong vòng 30 ngày), và điều đó giúp làm cho nó trở thành một lựa chọn phổ biến. Nhưng ông Kalin và những người khác cảnh báo rằng Vanuatu có tiếng xấu về tham nhũng. Do đó, Henley & Partners và những người khác không làm việc với chương trình công dân Vanuatu.
Tuy nhiên, điều này không cản được người Trung Quốc. Một vài năm trước, các kênh truyền hình Hong Kong đã phát sóng các quảng cáo truyền quảng bá tư cách công dân Vanuatu, nhằm vào lượng khách hàng ổn định từ đại lục.
Vậy có bao nhiêu khách hàng Trung Quốc thực sự ghé thăm Vanuatu, sau khi nhận được tư cách công dân? Có lẽ một trong 10, MJ ước đoán.
Port Vila, thủ đô của Vanuatu, là một thành phố đầy tương phản. Các con đường thường ngập đầy ổ gà. Không có đèn giao thông, nhưng tình trạng tắc nghẽn đang trở nên tồi tệ hơn do số ô tô ngày càng tăng.
Đây là một thiên đường cho người tránh thuế, và gần đây đã quay trở lại "danh sách đen" của EU, về các vấn đề minh bạch và tham nhũng.
Người dân Vanuatu - được gọi là Ni Vanuatu - chỉ được chính thức công nhận là công dân từ năm 1980, khi đất nước giành được độc lập. Trước đây, nó là thuộc của Anh-Pháp, được gọi là New Hebrides, và người dân sống rải rác trên một chuỗi hơn 80 hòn đảo.
Chưa đầy 40 năm trước, họ không quốc tịch. Một thực tế không thể quên với cựu Thủ tướng Barak Sope.
"Tôi không có hộ chiếu cho đến năm 1980," ông nói, ngồi trong một khách sạn kiêm sòng bạc trên con phố chính của Port Vila. "Tôi đã phải đi du lịch với một mảnh giấy mà người Anh và người Pháp cấp cho. Thật là nhục nhã."
Ông Sope nói rằng bán quyền công dân của mình là một "sự phản bội" đối với Vanuatu và chỉ ra cơn sóng đầu tư của Trung Quốc trong khu vực. "Người Trung Quốc nhiều tiền hơn chúng ta rất nhiều", ông nói trong bực tức.
Những người dân địa phương như ông Sope chỉ trích đầu tư của Trung Quốc, họ phàn nàn rằng các công ty Trung Quốc giữ tất cả tiền và chỉ mướn người Trung Quốc.
Chính phủ toàn nam giới của Vanuatu không muốn nói với chúng tôi về kế hoạch công dân của mình. Đây cũng là một trong ba quốc gia duy nhất trên thế giới nơi phụ nữ hoàn toàn bị loại khỏi chính trị. Nhưng chúng tôi đã tìm tới một tư vấn viên được chỉ định bởi chính phủ, Bill Bani, người đã giải thích về vai trò ông trong chương trình này.
"Chúng tôi phải đặt Vanuatu trong bối cảnh toàn cầu," ông nói. "Các quốc gia khác bán hộ chiếu để kiếm sống, chúng tôi không có nhiều tài nguyên thiên nhiên. Hộ chiếu mang lại rất nhiều tiền cho Vanuatu."
Nhưng đối với những người sống ở nông thôn, chính sách này đã gây tranh cãi rất nhiều kể từ khi ra mắt năm 2015.
Anne Pakoa, một lãnh đạo cộng đồng, cho chúng tôi thấy quanh một ngôi làng điển hình được làm bằng tôn. Chỉ cách các cửa hiệu, nhà hàng ở thủ đô 10 phút lái xe nhưng đây như một thế giới khác.
Anne nói rằng các cộng đồng địa phương không thấy tiền từ việc bán hộ chiếu, mặc dù được hứa rằng chương trình này sẽ xây dựng lại cơ sở hạ tầng và nhà cửa sau cơn bão Pam năm 2015.
"Tổ tiên của chúng tôi đã chết vì tự do của chúng tôi. Bây giờ người khách cũng mang cùng một hộ chiếu xanh mà tôi có? Với 150.000 đôla? Tiền ở đâu? Tôi nghĩ rằng điều này phải dừng lại", cô nói.
Susan, một phụ nữ khác ở cùng làng, dẫn chúng tôi thấy tới cái giếng bẩn và nói: "Tôi muốn chính phủ cung cấp một vòi nước, để trẻ em có thể tắm, và uống nước sạch và an toàn".
Thương mại toàn cầu
Với nhu cầu từ thị trường Trung Quốc đang bùng nổ, Dan McGarry, điều hành một tờ báo địa phương, nói rằng sẽ khó có thể tưởng tượng một sự thay đổi sớm trong chính sách.
Doanh số bán hộ chiếu hiện chiếm hơn 30% doanh thu của đất nước, theo Dan. "Đối với một đất nước nhỏ bé như chúng tôi, đây là một khoản lớn. Nhưng chúng to phải tự hỏi, đây có phải là những gì chúng ta đã chiến đấu để giành lấy không? Có đúng không? Có đúng không khi bán quyền chủ quyền của chúng ta cho người trả giá cao nhất?"
Đó là một câu hỏi mà nhiều quốc gia, không chỉ Vanuatu, sẽ phải vật lộn trong một thế giới toàn cầu hóa.
Nhưng như ông Kalin, từ Henley & Partners, nói: "Quyền công dân thông qua đầu tư và các chương trình di cư đầu tư, không là gì ngoài sự phản ánh của một thế giới nơi mọi thứ trở nên thông suốt hơn".