Giải Nobel Văn Học 2016 cho chất thơ trong nhạc Bob Dylan

Giải Nobel Văn Học 2016 cho chất thơ trong nhạc Bob Dylan

Bob Dylan (P) và Joan Baez trong chuyến "Tuần hành đến Washington vì Việc làm và Tự do", ảnh chụp ngày 28/08/1963.CC/U.S. National Archives and Records Administration

Ngày 13/10/2016, Viện Hàn Lâm Thụy Điển vừa thông báo trao giải Nobel Văn học 2016 cho nam ca nhạc sĩ Mỹ Bob Dylan, 75 tuổi. Đây là lần đầu tiên một nhạc sĩ được trao giải Nobel Văn học, kể từ khi giải này ra đời vào năm 1901.

Từ một cậu bé xuất thân trong một gia đình nhập cư gốc Do Thái, Robert Allen Zimmerman (sinh ngày 24/05/1941), tên thật của Bob Dylan, trở thành một biểu tượng, một huyền thoại sống của âm nhạc Mỹ. Bob Dylan không chỉ là ca sĩ, nhạc sĩ, nhà sáng tác nhạc, mà còn là một họa sĩ và thi sĩ. Những sáng tác nổi tiếng nhất và gây ảnh hưởng nhiều nhất của ông là vào thời thập niên 1960 và một số bài hát đó đã trở thành những ca khúc phản chiến, đặc biệt là thời chiến tranh Việt Nam.

Nhạc của Bob Dylan dựa rất nhiều vào những điệu nhạc truyền thống của Mỹ : folk, country, blues, gospel, rock’n’roll, cũng như nhạc folk Anh, Scotland và Ireland, nhưng ông cũng đã tìm kiếm những con đường mới, với những bài hát đánh dấu văn hóa âm nhạc đương đại. Cho dù theo thể điệu nào, các sáng tác của Bob Dylan cũng đều phản ánh những khát vọng xã hội và văn hóa của từng thời đại, góp phần quảng bá văn hóa bình dân của Mỹ ra thế giới.

Bob Dylan, “người tạo ra những hình thức diễn đạt thi ca mới”

Bà Sara Danius, tổng thư ký của Viện Hàn Lâm giải thích lựa chọn của hội đồng giám khảo :“Ông (Bob Dylan) rất có khiếu trong thơ ca. Đó là một loại hình văn học gợi nên truyền thống cao thượng và có thể kết hợp một cách sáng tạo những loại âm nhạc khác nhau và những thể loại văn khác nhau”.

Với một số người, Bob Dylan là một huyền thoại, với một số khác thì ông là người phát ngôn cho thế hệ Beat (Beat generation, Beatniks) và hippie. Nhắc đến ông là nhắc đến Hoa Kỳ trong những năm 1960 với một thế hệ trẻ hoài nghi xã hội và làn sóng phản văn hóa. Nhắc đến ông là nhắc đến những phong trào đấu tranh vì nhân quyền và phản chiến, đặc biệt là cuộc chiến tại Việt Nam, với nhạc phẩm Blowin’ in the Wind, ca khúc nổi tiếng năm 1962 được lấy một phần từ một ca khúc truyền miệng giữa những người nô lệ da mầu mang tên No More AuctionBlock, trở thành bản “thánh ca” trong các phòng trào đấu tranh ôn hòa.

Bao nhiêu chặng đường phải bước
Cho hồn xứng đáng thành người ?
Bồ câu vượt bao đại dương
Mới được trên cát ngủ vùi ?
Bao nhiêu đạn dược phải rơi
Mới đến ngày im tiếng súng ?
Bạn thử nghe câu trả lời
Tiếng thầm bay trong gió thổi...

(Tuấn Thảo, Tác giả Bob Dylan, nhà thiết kế tân kỳ dòng nhạc folk)

Với phong cách folk-rock trí thức, cặp kính đen, chiếc mũ phớt đặt trưng và giọng hát có phần thô ráp nhưng đầy mạnh mẽ, Bob Dylan quyến rũ với những bài hát phản chiến trong thập niên 1960 tới những bản blue buồn rầu trong những năm 1990. Theo tổng hợp của website L’Obs, ít nhất “25 bài hát của Bob Dylan xứng đáng được nhận một giải Nobel”.

Từ A Hard Rain’s A-Gonna Fall (1962) được sáng tác dưới dạng hỏi-đáp trên nền nhạc dân gian Anh-Scotland của thế kỷ XVII, thể hiện xuất sắc tâm trạng lo sợ một cuộc chiến tranh hạt nhân từ cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba (10/1962)… đến lời chỉ trích giận dữ ngành công nghiệp quân sự : “Ngay cả Chúa Jesus cũng không bao giờ muốn tha thứ cho những gì các người làm” trong Masters of War (1963). Năm 2001, Bob Dylan nhận xét :“Masters of Wars không phải là một bài hát phản chiến. Tôi không ôn hoà đến mức vậy”. Khổ cuối của bài hát chứng minh điều này : tác giả vui mừng vì những tên lái súng phải đền mạng.

Cả ba bài hát này đều nằm trong album The Freewheeling’ Bob Dylan, phát hành năm 1963. Cũng vào năm này, ông tham gia cuộc "Tuần hành đến Washington" cùng Martin Luther King. Cuối thập niên 1970, chàng trai nổi loạn gốc Do Thái khám phá Cơ đốc giáo và xa dần một bộ phận người hâm mộ, những người cho rằng ông là “một nhà truyền đạo”. Thế nhưng, ông chỉ nhận mình là một nhà thơ, một ca sĩ chứ “không phải là một nhà truyền đạo. Tôi không làm được điều kỳ diệu”, như ông từng nói trong tập đầu cuốn hồi ký Chroniclesxuất bản năm 2005.

Bob Dylan, “người mang lại hơi thở cho thi ca”

Cậu con trai xuất thân trong gia đình nhập cư tiếp tục sáng tác và rong ruổi chuyến lưu diễn mà ông gọi là “Never Ending Tour”, trong đó có trạm dừng chân tại Việt Nam ngày 10/04/2011 trước hơn 8.000 người hâm mộ tại thành phố Sài Gòn.

Ca sĩ Mỹ Bob Dylan, ảnh chụp năm 2012.REUTERS/Ki Price/File Photo

Trong buổi lễ trao giải thưởng “Nhân Vật của Năm” của MusiCares được tổ chức năm 2015, nhạc sĩ-ca sĩ nhìn lại chặng đường đã đi : “Những bài hát không xuất hiện nhờ phép mầu nhiệm, tôi không sáng tác ra chúng từ chỗ không có gì cả. Tôi đã học viết lời bài hát bằng cách nghe những bài hát dân ca. Và tôi chơi chúng (…), tôi không hát gì khác ngoài những folk songs, và những bài hát này đã mở ra cho tôi tất cả những gì thuộc về mọi người”.

Hugues Aufray, một một nghệ sĩ Pháp, bạn thân thiết của Bob Dylan từ năm 1961 và là người đầu tiên chuyển thể một số bài hát sang tiếng Pháp đã nhận xét :

“Giải Nobel Văn Học 2016 có vẻ khiến nhiều người ngạc nhiên, nhưng Dylan thật sự là một người đặc biệt, từ cách ông chơi ghi ta đến cách ông hát, từ cách ông nghĩ đến cách ông viết… Ông là người mang lại đúng giai điệu du dương cho thơ ca. Rất nhiều nhà thơ đã không hiểu tín hiệu mà Rimbaud đưa ra. Năm 20 tuổi, ông đã vứt cuốn sổ ghi chép của mình và lên đường, tạo nên triết lý thơ trải nghiệm. Dylan đi theo truyền thống này: ông đã mang lại hơi thở cho thơ ca, điều mà theo tôi đang chết dần, vì quá tinh hoa. Thơ của Dylan đi vào những nhà máy, thẩm sâu trong lòng người”.

11 giải Grammy, 1 giải Oscar (2000), 1 giải Quả cầu vàng (2001), 1 huân chương tự do từ tổng thống Barack Obama (2012), 1 giải Pulitzer (2008) “cho dấu ấn sâu sắc đối với âm nhạc đại chúng và văn hóa Mỹ, qua những tác phẩm trữ tình có sức mạnh thi ca phi thường”, ở tuổi 75, ca sĩ-nhạc sĩ người Mỹ vừa gây nên một bất ngờ tuyệt vời. Biểu tượng của làng nhạc Mỹ đã thuyết phục được một hội đồng giám khảo khó tính, chỉ quan tâm đến việc “tác giả có tài hay không, liệu phong cách viết của người đó có hơn những nhà văn khác cũng được lựa chọn hay không”.

Dù đã vào tuổi 75, Bob Dylan vẫn tiếp tục sáng tác và trình diễn. Ông vừa ra một album mới, album thứ 37, Fallen Angels, trong đó ông trình bày lại những ca khúc tiêu biểu của Mỹ nổi tiếng qua giọng ca bất hủ của Frank Sinatra.

Thu Hằng, Thanh Phương (RFI)