Nguyễn
Minh Quang, P.E.
Cá chết dọc duyên hải miền Trung. Nguồn:
báo Tiền Phong
PHẦN TÓM TẮT
Từ hai tuần nay,
hiện tượng cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung được báo chí trong nước đặc
biệt chú ý. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, cá chết bất thường
là do nước biển bị ô nhiễm, có yếu tố gây độc, ở khu công nghiệp Vũng Áng (Hà
Tĩnh) rồi bị dòng hải lưu đẩy về phía nam lan vào tận Thừa Thiên-Huế và các tỉnh
phía Nam. Còn Bộ Tài nguyên và Môi trường thì kết luận rằng: chưa có bằng
chứng về sự liên hệ giữa Formosa với hiện tượng cá chết, và hai yếu tố chính được
xác định có liên quan đến vụ cá chết hàng loạt bao gồm độc tố hóa học do con
người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa.
Ngay sau khi hiện
tượng cá chết hàng loạt được phổ biến, các cơ quan chuyên môn ở trong nước và
các chuyên viên Việt Nam ở nước ngoài đã đưa ra những nhận xét sơ khởi để giải
thích hiện tượng cá chết, chẳng hạn sự phân hủy của nước thải từ bờ và từ Khu
công nghệ Vũng Áng, chất cyanide hay chất thải từ giàn khoan của Trung cộng, độc
tố hóa học do con người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa, và
nhiễm độc kim loại nặng. Nhưng những nhận xét nầy, kể cả kết luận của Bộ
Tài nguyên và Môi trường, thì rất mơ hồ hoặc không có dữ kiện minh chứng.
Có những
bằng chứng vững chắc và đáng tin cậy để kết luận rằng hiện tượng cá chết hàng
loạt dọc duyên hải miền Trung là do chất ammonia
ở trong nước thải do nhà máy Formosa
xả ra biển qua đường ống ngầm
được ngư dân phát hiện và ghi hình ảnh. Ammonium, được phát hiện ở nồng độ
vượt tiêu chuẩn cho phép ở Lăng Cô (khoảng 0,4 mg/L), phù hợp với dòng hải lưu
và với nồng độ ammonia có thể có trong nước thải từ tiến trình luyện than coke
của nhà máy luyện thép Formosa (có thể lên đến 668 mg/L). Cá rất nhạy cảm
với ammonia; cá nước ngọt có thể chết ở nồng độ 0,2-0,5 mg/L và cá nước mặn có
thể chết ở nồng độ thấp hơn. Trong quá khứ, ammonia đã giết khoảng 110 tấn
cá trong sông Fuhe ở Hubei, Trung Hoa vào năm 2013 và khoảng 1.000 tấn cá trong
nhánh phía tây của sông Nile ở Rosetta, Egypt vào năm 2015.
Ngày 25 tháng 4,
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ đạo các bộ ngành khẩn trương làm rõ nguyên
nhân gây hiện tượng hải sản chết bất thường tại các địa phương, nhưng hành động
nầy dường như đã quá trễ. Công việc quan trọng
và cần thiết nhất hiện nay là ngưng hoàn toàn việc xả thải từ Khu kinh tế Vũng
Áng và theo dõi phẩm chất của nước biển ở những độ sâu thích hợp trong những
vùng bị ảnh hưởng trước đây và thông báo rộng rãi đến người dân cho đến
khi trở lại bình thường như trước.
Việc
tiếp theo là làm thế nào để “thảm họa”
nầy sẽ không còn tái diễn trong tương lai, bắt đầu từ Formosa. Trước
hết, cần phải duyệt xét lại tiến trình hoạt động, phẩm và lượng của nước thải từ
nhà máy luyện thép, và hiệu quả của nhà máy lọc nước thải hiện nay của
Formosa. Giấy phép xả thải hiện nay cần phải được thu hồi để thay thế bằng
một giấy phép mới để có thể kiểm soát những chất ô nhiểm độc hại phát xuất từ một
nhà máy luyện thép. Tiếp theo là duyệt xét xem nhà máy lọc nước thải
hiện hửu của Formosa có thể loại bỏ các chất ô nhiễm được liệt kê trong giấy
phép mới hay không. Nếu không, cần phải xây thêm một nhà máy lọc nước thải
mới để lọc sơ khởi nước thải từ nhà máy luyện than coke trước khi cho vào nhà
máy lọc nước thải hiện hửu. Lọc sơ khởi bằng phương pháp yếm khí có thể cải
thiện đáng kể khả năng phân hủy sinh học của nước thải từ nhà máy luyện than
coke, và tạo điều kiện thuận lợi cho giai đoạn tiếp theo bằng phương pháp hiếu
khí. Trong trường hợp nhà máy lọc nước thải hiện hửu không thể lọc nước
thải từ nhà máy lọc sơ khởi, một nhà máy lọc nước thải hoàn toàn mới cần được
xây dựng.
PHẦN DẪN NHẬP
Từ hai tuần nay,
các phương tiện truyền thông trong nước đã liên tục loan tin về hiện tượng cá
chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển
Nông thôn (NN&PTNT) Quảng Bình, “… từ kết quả phân tích mẫu nước, mẫu
cá chết, nguyên nhân bước đầu được xác định là do nguồn nước bị ô nhiễm, có yếu
tố gây độc. Hiện tượng cá chết bất thường là do nước biển bị ô nhiễm ở khu công
nghiệp Vũng Áng (Hà Tĩnh), theo dòng hải lưu Bắc cực-Xích đạo, nguồn nước ô nhiễm
ở Hà Tĩnh bị đẩy về phía nam lan vào tận Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế
và các tỉnh phía Nam.” Còn ở Thừa Thiên-Huế, “… nguyên nhân
cá chết hàng loạt là do pH nước thay đổi đột ngột, chất lượng phú dưỡng (PO4)
tăng cao đột ngột khiến cá bị thiếu ô xy cục bộ.” [1]
Ngay sau khi được
báo cáo, Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) đã họp khẩn với các đơn vị chức
năng của Bộ, vào ngày 20 tháng 4, để gấp rút làm rõ nguyên nhân gây ra hiện tượng
cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung. “Kết luận cuộc họp, Bộ trưởng
Trần Hồng Hà cho rằng, hiện tượng cá chết hàng loạt có nhiều nguyên nhân trong
đó không loại trừ nguyên nhân cá chết là do môi trường bị ô nhiễm. Bộ trưởng khẳng
định: ‘Trách nhiệm của Bộ TN&MT là phải khẩn trương đẩy nhanh tiến độ làm
rõ nguyên nhân cá chết hàng loạt ở ven biển miền Trung trong những ngày vừa
qua. Phải làm rõ việc có hay không cá chết là do ô nhiễm môi trường’.” [2]
Vào ngày 27
tháng 4, Bộ TN&MT đã công bố kết quả điều tra. Thứ trưởng TN&MT
Võ Tuấn Nhân cho biết “… chưa có bằng chứng kết luận về sự liên hệ giữa
Formosa và các nhà máy hoạt động ở Vũng Áng đối với hiện tượng cá chết hàng loạt
gần đây” và “… sau các khảo sát và điều tra của các cơ quan chức
năng Việt Nam và các nhà khoa học, hai yếu tố chính được xác định có liên quan
đến vụ cá chết hàng loạt bao gồm độc tố hóa học do con người thải ra từ đất liền
và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa.” [3] Nguyên nhân thứ nhất thì quá mơ
hồ, còn nguyên nhân thứ hai thì đã bị Hội nghề cá Việt Nam bác bỏ [4].
Vì
sao cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung? Bài viết nầy cố gắng trả lời câu hỏi đó dựa trên những
dữ kiện không đầy đủ được đăng tải trên báo chí trong nước trong thời gian qua.
DIỄN BIẾN CỦA
HIỆN TƯỢNG CÁ CHẾT
Hình 1: Vùng duyên hải miền Trung có cá chết hàng loạt.
Nguồn: Zing.vn
Hiện tượng cá chết
hàng loạt bắt đầu vào đầu tháng 4, từ Kỳ Phương, Hà Tĩnh cho đến Lăng Cô, Đà Nẵng
(Hình 1). “Ngày 6/4, tình trạng cá chết được ngư dân phát hiện tại vùng
biển một số xã, phường của thị xã Kỳ Anh (Hà Tĩnh), rồi tiếp diễn ở vùng biển
xã Quảng Đông (huyện Quảng Trạch, Quảng Bình). Những ngày sau đó, các
vùng biển Nhân Trạch (huyện Bố Trạch), Quang Phú và Bảo Ninh (TP Đồng Hới)…
cũng ghi nhận tình trạng tương tự. Chi cục Khai thác và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản
(Tổng cục Thủy sản) ghi nhận các loài cá chết dạt vào bờ đều sống ở tầng đáy
vùng biển gần bờ. Đến ngày 19/4, tình trạng xảy ra diện rộng hơn, ghi nhận
ở vùng biển Quảng Trị, Thừa Thiên–Huế… Theo ghi nhận từ các địa phương, đến
ngày 22/4, tình trạng cá chết không còn xuất hiện.” [5]
Theo Ông Nguyễn
Viết Nghĩa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hải Sản, thì “… khả năng nguyên
nhân cá chết do độc chất là rất lớn.” Ông Nghĩa đề nghị các địa
phương khuyến cáo tàu cá dừng khai thác ven bờ. Việc tác động của độc chất
đối với cá nổi ít hơn so với loài sống ở tầng đáy. Các địa phương nên khuyến
cáo ngư dân khai thác cá ở tầng đáy đánh bắt xa khu vực ảnh hưởng của độc tố.
[5]
Hình 2: Độ lớn và tầng sinh sống của cá chết. Nguồn:
VNE [6]
Những loại cá chết
là loại sống ở độ sâu từ 30 m trở lên. Số cá chết dạt vào bờ có độ lớn
khác nhau, có khi cân nặng đến 35 kg (Hình 2) [6]. Có khoảng 80 tấn cá chết
bất thường dạt vào bờ biển miền Trung [7]. Trong số đó, khoảng 10 đến 15
tấn ở Hà Tĩnh, 25 tấn ở Quảng Bình, 30 tấn ở Quảng Trị, và khoảng 6.000 con ở
Thừa Thiên-Huế
Hình 3: Ước lượng số cá chết dọc duyên hải miền Trung.
Nguồn: báo DT [7]
NHẬN XÉT SƠ
KHỞI VỀ NGUYÊN NHÂN CÁ CHẾT
Tính đến hôm
nay, một số nhận xét sơ khởi đã được đưa ra, từ các cơ quan chuyên môn ở trong
nước và các chuyên viên Việt Nam ở nước ngoài, để giải thích lý do tại sao có
hiện tượng cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung. Nhưng các nhận xét
sơ khởi đó hoặc mơ hồ hoặc không có dữ kiện minh chứng.
Trước tiên, Sở
NN&PTNT Quảng Bình cho rằng hiện tượng cá chết bất thường là do nước biển bị
ô nhiễm, có yếu tố gây độc, ở khu công nghiệp Vũng Áng (Hà Tĩnh). Nguồn
nước ô nhiễm ở Hà Tĩnh, theo dòng hải lưu Bắc cực-Xích đạo, bị đẩy về phía nam
lan vào tận Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế và các tỉnh phía Nam
[1]. Nhận xét nầy có vẻ phù hợp với thực tế, nhưng mơ hồ về tình trạng ô
nhiễm của nước biển và yếu tố gây độc làm cá chết.
Tiến sĩ (TS) Vũ
Thanh Ca, Vụ Hợp tác quốc tế và Khoa học công nghệ (Tổng cục Biển và hải đảo),
thì cho rằng “… lý do khiến cá biển chết hàng loạt có thể là do nước thải
từ bờ đã phân hủy mạnh, gây nên cạn kiệt ôxy trong các tầng nước dưới mặt.”
TS Nguyễn Hữu Dũng, từng làm việc ở Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt
Nam, cũng có cùng nhận xét nhưng “… chỉ rõ hơn nguồn chất thải khiến
môi trường biển bị biến động đột ngột khả năng cao có nguồn gốc từ khu công
nghiệp Vũng Áng (Hà Tĩnh).” [8] Nhận xét nầy chỉ là suy đoán vì không
có dữ kiện minh chứng.
Ngoài nước thải
từ bờ, chất cyanide từng được Trung cộng sử dụng trong việc đánh bắt cá hoặc chất
thải từ giàn khoan mà trước đây Trung cộng từng đặt ở cửa vịnh Bắc Bộ cũng được
xem là những nguyên nhân có thể làm chết cá hàng loạt ở ven biển miền Trung
[8]. Cũng như nhận xét của TS Vũ Thanh Ca và Nguyễn Hữu Dũng, hai nhận
xét nầy cũng chỉ là suy đoán vì không có dữ kiện minh chứng.
Kết quả điều tra
do Bộ TN&MT thực hiện cũng không xác định được nguyên nhân trực tiếp ngoài “…
hai yếu tố chính được xác định có liên quan đến vụ cá chết hàng loạt bao gồm độc
tố hóa học do con người thải ra từ đất liền và thủy triều đỏ tức tảo nở hoa.” [1]
Kết quả điều tra cũng không cho biết đặc tính của độc tố hóa học (tên, nồng độ…)
như thế nào và thải ra từ đâu. Nói cách khác, Bộ TN&MT chưa xác định
được nguyên nhân của hiện tượng cá chết hàng loạt ở miền Trung.
Một nhận xét
khác, từ các chuyên viên Việt Nam ở nước ngoài, cho rằng “… việc cá chết
liên quan đến nhiễm độc kim loại nặng và những tác hại lâu dài của nó.” Các
kim loại nặng nầy gồm có chì (Pb), thủy ngân (Hg), cadmium (Cd), arsenic (As),
và bạc (Ag) [9]. Cũng như các nhận xét trước, nhận xét nầy cũng chỉ là
suy đoán vì không có dữ kiện minh chứng. Hơn thế nữa, kết quả phân tích
các mẫu nước thu thập ở khu vực đầm Lập An ở Lăng Cô đã không phát hiện các kim
loại nặng nêu trên, ngoại trừ chromium (Cr). Tuy nhiên, kết quả phân tích
cũng không phát hiện hexavalent chromium (CrVI), một hợp chất cực độc của
chromium [10].
BẰNG CHỨNG
VỮNG CHẮC VÀ ĐÁNG TIN CẬY NHẤT
Trước hết, nước thải từ Formosa đã được xả ra biển bằng một đường ống
ngầm dưới biển. Người đầu tiên phát giác ra việc xả thải là ngư
dân Nguyễn Xuân Thành ở Hà Tĩnh.
“…
Vào ngày 21/4, một ngư dân tên Nguyễn Xuân Thành (36 tuổi) trú thôn Ba Đồng,
phường Kỳ Phương, thị xã Kỳ Anh (Hà Tĩnh) cho biết, trước đó vào ngày 4/4,
trong khi lặn xuống biển “săn” cá, anh bất ngờ phát hiện một đường ống xả
thải khổng lồ “cắm” xuống biển. Theo anh Thành, đường ống này được chôn
dưới đáy biển, phủ phía trên là một lớp đất cùng nhiều đá hộc, bao tải cát; chiều
dài của đường ống khoảng 1,5 km; đường kính 1,1m. Một đầu của đường ống nối từ
khu vực dự án Formosa (khu kinh tế Vũng Áng, TX Kỳ Anh), đầu còn lại nối liền với
3 đoạn đường ống nhỏ (mỗi đoạn dài khoảng 2m, đường kính khoảng 40 cm).
‘Vào thời điểm phát hiện, tôi thấy đường ống này phun nước rất mạnh. Nước phun
từ đường ống ra có màu vàng đục, nhừa nhựa, mùi hôi thối, khi ngửi thì cảm thấy
rất ngạt thở’, anh Thành nói. Sau khi phát hiện đường ống trên, ngư
dân này đã tới Đồn biên phòng Đèo Ngang (thuộc Bộ đội biên phòng Hà Tĩnh) trình
báo, đồng thời vẽ lại sơ đồ và vị trí của đường ống cho đơn vị này nắm được.” [11]
Hình 4: Đường
ống xả thải của Formosa. Nguồn: báo ĐV [12]
Anh Hoàng Văn
Đoán, người tự nguyện lặn xuống ghi hình các hình ảnh của cống ngầm (Hình 4),
mô tả: “Họ dùng đá đè lên những ống này để dân không thể nhìn thấy được.
Trong đó còn có 3 ống to và cao khoảng 2 mét phía trên đậy nắp cao su, mỗi lần
xả ra thì nắp cao su lại bung lên, còn khi không xả thải thì ống cao su này đậy
nắp ống lại. Mới hôm qua tôi mới lặn xuống thì không còn thấy họ xả nữa, có lẽ
là sau khi thông tin báo chí đăng thì họ đã cho ngừng xả rồi”. [12]
Thứ hai, nước thải từ đường ống ngầm có chứa ammonia
(NH3)/ammomium
(NH4+) ở nồng độ cao. Có hai bằng chứng vững
chắc và đáng tin cậy để kết luận như thế: (1) Formosa là một nhà máy luyện
thép, nên phải luyện than đá thành than coke. Nước thải trong tiến trình
nầy chứa nhiều chất ô nhiễm vô cơ, trong đó có ammonia (NH3) ở nồng
độ cao. Theo một nghiên cứu cho nhà máy lọc nước thải của Công ty luyện
than Coke Taiyuan ở Trung Hoa, nồng độ của ammonia (NH3-N) trong nước
thải từ tiến trình luyện than coke thay đổi từ 230 đến 668 milligrams per liter
(mg/L) [13]. (2) Kết quả phân tích các mẫu nước thu thập ở khu vực đầm Lập An,
Lăng Cô cho thấy nồng độ của ammomium (NH4+-N) trong nước
biển vượt quá tiêu chuẩn (khoảng 0,4 mg/L so với 0,1 mg/L). Trong thực tế,
nồng độ của ammonia (NH3) trong nước biển cao hơn rất nhiều vì chỉ
có một phần rất nhỏ ammonia biến thành ammonium (NH4+).
Như vậy, sự hiện diện của ammonia trong nước biển phù hợp với sự hiện diện của
ammonia trong nước thải từ Formosa.
Thứ ba, cá rất nhạy cảm với ammonia. Cá nước ngọt thì ít nhạy cảm hơn cá nước mặn. Nồng
độ ammonia từ 0,2 đến 0,5 mg/L có thể giết hết cá trong bồn nuôi cá nước ngọt
[14]. Trong các bồn nuôi cá nước mặn, nồng độ an toàn của ammonia là zero
[15]. Cá có thể chết hàng loạt nếu nước bị ô nhiễm ammonia, và hiện tượng
nầy đã xảy ra nhiều lần trên thế giới. Vào năm 2013, 110 tấn cá trong
sông Fuhe ở tỉnh Hubei, Trung Hoa chết hàng loạt vì ô nhiễm nước thải có chứa
196 mg/L ammonia từ một nhà máy hóa chất ở Yingcheng, ngoại ô của Wuhan
[16]. Vào năm 2015, cá chết hàng loạt trong nhánh tây của sông Nile ở
Rosetta. Bộ Y tế phải tiêu hủy khoảng 1.000 tấn cá chết trong một số chợ
cá của đồng bằng sông Nile [17].
NHỮNG VIỆC
CẦN PHẢI LÀM
Theo các nguồn
tin của báo chí trong nước, sau khi nghe Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng báo cáo
tình hình, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ thị “… các Bộ Khoa học và
Công nghệ, Công an, Quốc phòng, Công Thương, Y tế, Viện Hàn lâm Khoa học và
Công nghệ Việt Nam chủ động phối hợp, hỗ trợ các Bộ Tài nguyên và Môi trường,
NN và PTNT, khẩn trương làm rõ nguyên nhân gây hiện tượng hải sản chết bất thường
tại các địa phương này.” [18] Nhưng việc truy tầm nguyên nhân của
hiện tượng cá chết hàng loạt dường như đã quá trễ vì việc xả nước thải đã được
ngưng từ lâu và nước thải đã được nước biển làm loãng đến mức độ không còn phát
hiện được các chất ô nhiễm, nếu có.
Công
việc quan trọng và cần thiết nhất hiện nay là ngưng hoàn toàn việc xả thải từ
Khu kinh tế Vũng Áng và theo dõi phẩm chất của nước biển trong những vùng bị ảnh
hưởng trước đây và thông báo rộng rãi đến người dân cho đến khi trở lại bình
thường như trước. Các mẫu
nước biển phải được thu thập ở những độ sâu thích hợp, nhất là vùng chung quanh
miệng ống xả của Khu kinh tế Vũng Áng.
Việc tiếp theo
là làm thế nào để “thảm họa” nầy sẽ không còn tái diễn trong tương lai, bắt đầu
từ Formosa. Công việc nầy cần nhiều thời gian, quyết tâm, nỗ lực và khả
năng kỹ thuật.
Trước hết, cần phải duyệt xét lại tiến trình hoạt động, phẩm và lượng của
nước thải từ nhà máy luyện thép, và hiệu quả của nhà máy lọc (xử lý) nước thải
hiện nay của Formosa. Theo giấy phép cấp cho Formosa ngày 11/12/2013
của Bộ TN&MT, tuy phẩm chất của nước thải trước khi vào và sau khi ra khỏi
nhà máy lọc nước thải được theo dõi, nhưng chỉ theo dõi những chất ô nhiễm
thông thường như nhiệt độ nước xả thải không quá 40 độ C; độ pH từ 5,5-9; chất
rắn lơ lửng: 117 mg/L; tổng dầu mỡ khoảng 11,7 mg/L; tổng phenol: 0,585 mg/L tổng
xyanua [cyanide]: 0,585 mg/L; ni-tơ [nitrogen]: 70,2 mg/L; thủy ngân: 0,0117
mg/L [19]. Như vậy, giấy phép nầy không thích hợp để kiểm soát những chất
ô nhiểm độc hại phát xuất từ một nhà máy luyện thép, chẳng hạn như nhà máy luyện
thép Formosa-Hà Tĩnh. Do đó, giấy phép nầy cần phải được thu hồi để thay
thế bằng một giấy phép mới; trong đó, bao gồm các chất ô nhiễm vô cơ như
ammonia, cyanogen, sulphocyanogen; các hợp chất hữu cơ đơn vòng (heterocyclic
compounds) như pyridine, furan và dioxane; và các hợp chất có mùi thơm đa vòng
(polycyclic aromatic compounds) như phenol, napththalene, và quinoline.
Những chất ô nhiễm nầy rất khó phân hủy sinh học trong điều kiện hiếu khí
(aerobic conditions) [13].
Tiếp theo là duyệt xét xem nhà máy lọc nước thải hiện hữu của Formosa có
thể loại bỏ các chất ô nhiễm được liệt kê trong giấy phép mới hay không.
Nếu không, cần phải xây thêm một nhà máy lọc nước thải mới để lọc sơ khởi
(pre-treatment) nước thải từ nhà máy luyện than coke trước khi cho vào nhà máy
lọc nước thải hiện hửu. Nhiều nghiên cứu cho thấy lọc sơ khởi bằng phương
pháp yếm khí (anaerobic treatment) có thể cải thiện đáng kể khả năng phân hủy
sinh học của nước thải từ nhà máy luyện than coke, và tạo điều kiện thuận lợi
cho giai đoạn tiếp theo bằng phương pháp hiếu khí [13]. Trong trường hợp
nhà máy lọc nước thải hiện hửu không thể lọc nước thải từ nhà máy lọc sơ khởi,
một nhà máy lọc nước thải hoàn toàn mới cần được xây dựng.
Nguyễn
Minh Quang
(Tác giả là
Kỹ sư Công chánh Chuyên nghiệp (Professional Civil Engineer) của Tiểu bang
California. Tốt nghiệp Kỹ sư Công chánh tại Trung tâm Quốc gia Kỹ thuật
Phú Thọ, Sài Gòn năm 1972; Trưởng ty Kế hoạch của Ủy ban Quốc gia Thủy lợi thuộc
Bộ Công chánh và Giao thông đến tháng 4 năm 1975. Tốt nghiệp Cao học Thủy
lợi tại Ðại học Nebraska, Hoa Kỳ năm 1985; Chuyên viên Thủy học (Hydrologist) của
Sở Quản trị Thủy lợi, Broward County, Florida đến năm 1989. Từ năm 1990 đến
2015, Kỹ sư Giám sát trưởng (Senior Supervising Engineer) của Stetson Engineers
Inc., một công ty cố vấn về thủy lợi và ô nhiễm nguồn nước, thành lập năm 1957 ở
Los Angeles.)
TÀI LIỆU
THAM KHẢO
[1]
Duy Tuấn, Hải Sâm, và Quang Thành. 20 tháng 4 năm 2016. “Cá chết trắng biển miền
Trung, nghi nhiễm độc từ Vũng Áng.” VietnamNet. http://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/300459/ca-chet-trang-bien-mien-trung-nghi-nhiem-doc-tu-vung-ang.html
[2]
TH. 20 tháng 4 năm 2016. “Khẩn trương làm rõ nguyên nhân cá chết hàng loạt ở
ven biển miền Trung.”Thanh Tra. http://thanhtra.com.vn/xa-hoi/moi-truong/khan-truong-lam-ro-nguyen-nhan-ca-chet-hang-loat-o-ven-bien-mien-trung_t114c1143n102609
[3] RFA.
27 tháng 4 năm 2016. “Việt Nam công bố kết quả điều tra nguyên nhân cá chết
hàng loạt.” RFA.http://www.rfa.org/vietnamese/vietnamnews/vn-announce-result-of-investigation-of-mass-fish-deaths-04272016094546.html
[4] Mạnh
Nguyễn. 28 tháng 4 năm 2016. ”Hội nghề cá: Cá chết do chất độc, không phải
do thủy triều đỏ!”BizLive. http://bizlive.vn/chinh-tri-xa-hoi/hoi-nghe-ca-ca-chet-do-chat-doc-khong-phai-do-thuy-trieu-do-1698112.html
[5] Phạm
Hòa và Thắng Quang. 24 tháng 4 năm 2016. “5 câu hỏi vụ cá chết hàng loạt ở ven
biển miền Trung.”Zing.vn. http://news.zing.vn/5-cau-hoi-vu-ca-chet-hang-loat-o-ven-bien-mien-trung-post644367.html
[6] Nhóm
Phóng viên. 26 tháng 4 năm 2016. “Cá chết lan rộng ở miền Trung như thế nào.” VNExpress.http://vnexpress.net/infographics/thoi-su/ca-chet-lan-rong-o-mien-trung-nhu-the-nao-3393340.html?utm_source=home&utm_medium=box_infographics_home&utm_campaign=boxtracking
[7] Ngọc
Diệp, Cấn Cường, Chiến Thắng, và Quang Phong. 28 tháng 4 năm 2016. “Toàn cảnh vụ
cá chết hàng loạt tại biển miền Trung.” Dân Trí. http://dantri.com.vn/xa-hoi/toan-canh-vu-ca-chet-hang-loat-tai-bien-mien-trung-20160428081426098.htm
[8] Phạm
Hương. 23 tháng 4 năm 2016. “Giả thiết về nguyên nhân cá chết hàng loạt ở
miền Trung.”PhapLuatSo. http://www.phapluatso.com/gia-thiet-ve-nguyen-nhan-khien-ca-chet-hang-loat-o-mien-trung.html
[9] Trần
Thị Thanh Thỏa, Thiều Mai Lâm và Trương Nguyện Thành. 26 tháng 4 năm 2016.
“Chuyện bé như hạt gạo hay thảm họa quốc gia: Nguy cơ ngộ độc kim loại nặng ở
ven biển miền Trung và những tác hại lâu dài.” Vietnam Journal of Science. http://www.vjsonline.org/news/chuy%E1%BB%87n-b%C3%A9-nh%C6%B0-h%E1%BA%A1t-g%E1%BA%A1o-hay-th%E1%BA%A3m-h%E1%BB%8Da-qu%E1%BB%91c-gia-nguy-c%C6%A1-ng%E1%BB%99-%C4%91%E1%BB%99c-kim-lo%E1%BA%A1i-n%E1%BA%B7ng-ven-bi%E1%BB%83n-mi%E1%BB%81n-trung
[10]
Châu An. 27 tháng 4 năm 2016. “Cá chết hàng loạt ở miền Trung: Những điều còn
che giấu.” Đất Việt.http://baodatviet.vn/chinh-tri-xa-hoi/tin-tuc-thoi-su/ca-chet-hang-loat-o-mien-trung-nhung-dieu-con-che-giau-3306926/
[11]
Bảo Khánh. 28 tháng 4 năm 2016. “Nhìn lại toàn cảnh vụ cá chết hàng loạt ở miền
Trung.” Đời sống Pháp
[12]
Cúc Phương. 25 tháng 4 năm 2016. “Cá chết không rõ nguyên nhân: Thuê chuyên gia
nước ngoài.” Đất Việt. http://baodatviet.vn/chinh-tri-xa-hoi/tin-tuc-thoi-su/ca-chet-khong-ro-nguyen-nhan-thue-chuyen-gia-nuoc-ngoai-3306639/
[13]
Bing Li, Ying-lan Sun, and Yu-ying Li. October 28, 2005. “Pretreatment of
coking wastewater using anaerobic sequencing batch reactor (ASBR).” National
Center for Biotechnology Information (NCBI).http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1390660/
[14]
Sock Yee Khoo. Accessed April 29, 2016. “Aquarium Maintenance: Dealing with Ammonia, Nitrite, Nitrate Poisoning.” http://www.allabout-aquariumfish.com/2008/11/aquarium-maintenance-dealing-with.html
[15]
Robert Boumis. Accessed April 29, 2016. “How does ammonia affect my saltwater
aquarium?” Demand Media. http://pets.thenest.com/ammonia-affect-saltwater-aquarium-12090.html
[16]
Jethro Mullen. September 5, 2013. “Tons of poisoned fish clog river in China’s
Hubei province.” CNN.http://www.cnn.com/2013/09/05/world/asia/china-river-dead-fish/
[17]
The Cairo Post. July 22, 2015. “’Ammonia poisoning’ blamed fro mass fish
die-off in Egypt’s Delta: official.” The Cairo Post. http://thecairopost.youm7.com/news/160486/news/ammonia-poisoning-blamed-for-mass-fish-die-off-in-egypts-delta-official
[18]
Hoàng Đoan. 25 tháng 4 năm 2016. “Thủ tướng chỉ đạo khẩn trương tìm
nguyên nhân cá chết hàng loạt.”Soha. http://soha.vn/thu-tuong-chi-dao-khan-truong-tim-nguyen-nhan-ca-chet-hang-loat-20160425184551776.htm
[19] Kiên Trung và Duy
Tuấn. 26 tháng 4 năm 2016. “Giấy phép xả thải của Formosa có gì?” VietnamNet.http://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/tam-diem/301418/giay-phep-xa-thai-cua-formosa-co-gi.html