TT Trump nên 'ra điều kiện' nhân quyền khi gặp ông Phúc
Nhân ngày Nhân quyền Việt Nam 11/5, Dân biểu Chris
Smith, đại diện bang New Jersey, ra tuyên bố nói rằng vấn đề nhân quyền Việt
Nam có liên quan đến các chính sách về an ninh và giải quyết công ăn việc làm ở
Hoa Kỳ.
Phát biểu tại sự kiện ngày Nhân quyền Việt Nam ở Điện
Capitol, dân biểu Chris Smith nói Hoa Kỳ nên "ra điều kiện" là chỉ khi nào Việt Nam có tiến bộ “đáng kể, có thể kiểm chứng,
và có những cải tiến không thể đảo ngược” về tự do tôn giáo, quyền lao động, tự
do Internet và các quyền tự do dân chủ khác, thì Hoa Kỳ mới mở rộng các lợi ích
thương mại hoặc bán vũ khí cho Việt Nam.
Quốc hội Hoa Kỳ chỉ định ngày 11/5
hàng năm là "Ngày Nhân quyền Việt Nam" từ năm 1994.
Là Chủ tịch một nhóm dân biểu chuyên giám sát nhân
quyền quốc tế, ông Smith hối thúc Tổng thống Trump yêu cầu Việt Nam phóng thích
các tù nhân lương tâm và "đảm bảo
chính phủ Việt Nam hiểu rằng những cải tiến lớn về nhân quyền là cần thiết cho
một mối quan hệ đối tác mạnh mẽ giữa hai quốc gia", khi ông gặp Thủ tướng
Nguyễn Xuân Phúc trong ba tuần nữa.
Trước cử tọa hơn 200 người tụ tập tại Điện Capitol,
dân biểu Smith nói:
"Có một mối
liên hệ trực tiếp giữa sức mạnh và sự thịnh vượng của Hoa Kỳ và sự tiến bộ của
công lý, nhân quyền và tinh thần thượng tôn pháp luật ở Việt Nam. Nếu không có
cải thiện về nhân quyền, nếu Việt Nam không thay đổi, thì người Mỹ vẫn tiếp tục
hậu thuẫn những người ủng hộ dân chủ, các nhà báo, và các nhóm tôn giáo bị đàn
áp khắc nghiệt. Chúng tôi hy vọng chính phủ Mỹ tìm cách để buộc Việt Nam trả tự
do cho hơn 100 tù nhân chính trị và tôn giáo, như luật sư nhân quyền Nguyễn Văn
Đài, nhà lãnh đạo Phật giáo Thích Quảng Độ, blogger Nguyễn Ngọc Như Quỳnh và
nhiều người khác thuộc các cộng đồng tôn giáo và sắc tộc đa dạng của Việt Nam,
gồm Công giáo, Tin lành, Phật giáo, Khmer Krom, Người Thượng, H’mong, Hòa Hảo
và Cao Đài. "
Dân
biểu Chris Smith và chị Vũ Minh Khánh (giữa), vợ của luật sư Nguyễn Văn Đài.
Chính quyền Cộng sản Việt Nam hạn chế nghiêm ngặt tự
do tôn giáo ở Việt Nam. Ủy ban lưỡng đảng Hoa Kỳ về Tự do Tôn giáo Quốc tế
(USCIRF) đã ra kiến nghị vào ngày 1/5/2017 rằng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ nên chỉ định
Việt Nam là
"Quốc gia cần Quan tâm Đặc biệt - CPC
", đưa vào danh sách đen cùng các nước khác như Trung Quốc, Ả Rập
Saudi, Iran, Bắc Triều Tiên và Ai Cập vì đã tra tấn và giam giữ các tín đồ tôn
giáo và nghiêm cấm việc thực hành tôn giáo.
USCIRF đã đưa ra khuyến cáo tương tự mỗi năm kể từ
năm 2002 cho đến nay.
Dân biểu Smith là tác giả của Đạo luật Tự do Tôn
giáo Quốc tế Frank Wolf, đã trở thành luật vào tháng 12 năm 2016. Ông Smith kêu
gọi Chính phủ Hoa Kỳ sử dụng tất cả các công cụ sẵn có trong dự luật đó như từ
chối visa, buộc các quan chức Việt Nam phải có trách nhiệm vì đã tra tấn và
giam giữ các tín đồ tôn giáo.
Ông Smith cũng đã thông báo các kế hoạch tái giới
thiệu Đạo luật Nhân quyền Việt Nam, một dự luật mà ông đã bảo trợ, và được Hạ
viện thông qua bốn lần trước đây. Dự luật này dù được sự ủng hộ mạnh mẽ của lưỡng
đảng, nhưng chưa được Thượng viện Hoa Kỳ thông qua. Đạo luật Nhân quyền Việt
Nam yêu cầu nhiều hành động phối hợp của Hoa Kỳ về vấn đề nhân quyền, bao gồm tự
do tôn giáo, ở Việt Nam.
VOA
Tiếng Việt
Đối thoại nhân quyền Mỹ-Việt, ai ưu
thế?
Một cuộc tuần hành vì nhân quyền cho Việt Nam của cộng
đồng người Việt tại Canada. (Ảnh chụp từ Youtube Thu Tran)
Một
nguồn tin khả tín cho biết kỳ Đối thoại nhân quyền Mỹ - Việt sắp diễn ra, có thể
vào tháng Năm hoặc tháng Sáu năm 2017. Nhưng vào lần này, Hà Nội không còn nắm
thế chủ động về thời gian, địa điểm và các điều kiện trả treo nhân quyền để đổi
lấy lợi ích thương mại và ngoại giao như nhiều lần trước đây trước Washington.
Thông tin về Đối thoại nhân quyền Mỹ - Việt xuất hiện
sau chuyến đi Mỹ gặp Ngoại trưởng Rex Tillerson của Bộ trưởng ngoại giao Việt
Nam Phạm Bình Minh vào cuối tháng 4/2017, với hai kết quả đáng chú ý nhất:
Washington chuyển thư của Tổng thống Trump mời Thủ tướng
Nguyễn Xuân Phúc, chứ không phải Chủ tịch nước Trần Đại Quang, thăm Hoa Kỳ;
phía Mỹ không có một từ nào đề cập với Phạm Bình Minh về hiệp định thương mại
song phương Việt - Mỹ - nhu cầu quá thiết thân được giới chóp bu Việt Nam đặt
lên ưu tiên hàng đầu trong chính sách đu dây chính trị và làm tất cả để giữ được
“sự tồn vong của chế độ”, trong bối cảnh nền kinh tế đang hội tụ khá nhiều dấu
hiệu khủng hoảng.
Chuyến đi của Phạm Bình Minh lại là bước tiếp nối của
động tác công khai gợi ý “Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc sẵn sàng đi thăm Mỹ” được
trang facebook của Chính phủ Việt Nam “bắn” lên mạng xã hội vào đầu tháng
3/2017, trong bối cảnh mà khác hẳn với thời tiền nhiệm Obama, Trump chưa có bất
cứ biểu hiện gì tỏ ra quan tâm đến vấn đề Việt Nam. Trong lúc thậm chí còn
không nhắc đến Cam Ranh, Trump lại ưu ái xếp Việt Nam vào danh sách 16 quốc gia
“gây hại” mà đã khiến Mỹ phải nhập siêu lớn cùng đe dọa những biện pháp “sẽ xử
lý những nước này”.
Giới chóp bu Việt Nam - thường được
dung dưỡng bởi tệ sĩ diện tự tôn “Mỹ cần
Việt Nam hơn Việt Nam cần Mỹ” và thói trả treo nhân quyền, hẳn đã phải chịu
hai lần choáng váng và thất vọng. Lần thứ nhất là cái
cách mà Donald Trump đã vượt qua Hillary Clinton trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ
mà đã khiến sai lệch rất cơ bản dự đoán của Hà Nội về một đối thủ “dễ biết và dễ
chơi” sau Obama. Còn lần thứ hai có thể giống như tâm thế bất cần của Trump: mặc
kệ Việt Nam!
Bóng đuổi hình
Trò chơi hình và bóng lại tiếp diễn, nhưng theo cách
ngược lại. Nếu chỉ nửa năm trước vẫn còn là tâm trạng một nước Mỹ chủ xướng
chính sách xoay trục về châu Á - Thái Bình Dương và do đó đặc biệt cần lôi kéo
Việt Nam vào vòng cung đồng minh của mình, thì nay chính sách đó lại trở nên
không mấy dứt khoát để khiến Việt Nam lại cần đến Mỹ hơn bao giờ hết, nhất là
làm sao để duy trì được số xuất siêu hơn 30 tỷ USD vào Mỹ mỗi năm để bù đắp cho
hơn 50 tỷ USD Việt Nam phải nhập siêu từ Trung cộng cứ sau 12 tháng.
Cái thế tương quan khá chênh biệt trên đã làm cho giới
chuyên gia phân tích chính trị dự đoán rằng thể nào cũng có một nội dung tranh
luận về nhân quyền tại Việt Nam trong cuộc gặp Tillerson - Phạm Bình Minh tại
Washington. Rốt cuộc, câu chuyện này đã xảy ra đúng như thế.
Sau chuyến “tiền trạm” Mỹ, Phạm Bình Minh trở về Việt
Nam, chuyển thư của Trump mời Nguyễn Xuân Phúc thăm Mỹ vào cuối tháng 5/2017 chứ
không phải vào đầu tháng 5/2017 như một thông tin xuất hiện trước đó, nhưng
không đả động gì về Hiệp định thương mại song phương Việt - Mỹ. Cùng khi đó, bối
cảnh chính trị - xã hội Việt Nam lần đầu tiên nổ ra cuộc khủng hoảng mang tên Đồng
Tâm, một nhà hoạt động xã hội là Lê Mỹ Hạnh bị nhiều “côn đồ công vụ” xông vào
tận nơi tạm trú tại Sài Gòn đánh đập dã man, một người bán đồ chay là Nguyễn Hữu
Tấn bị công an tỉnh Vĩnh Long bắt giam nhưng ông Tấn bất ngờ chết thảm bởi một
vết cắt rất dài và sâu qua vòng cổ…
Cũng bởi thế, nội hàm của cuộc đối thoại nhân quyền
song phương sắp diễn ra dường như nghiêng về cụm từ “Mỹ - Việt” chứ không phải
“Việt - Mỹ” như trước đây.
Việt Nam có “tái hòa nhập”
CPC?
Lịch sử của các kỳ đối thoại nhân quyền Việt - Mỹ vẫn
thường khá trắc trở và luôn bị biến dạng ngay sau cái bắt tay kết thúc một kỳ họp.
Vào cuối năm 2016, Tom Malinowsky - Trợ lý ngoại trưởng
phụ trách về dân chủ, lao động và nhân quyền và cũng là trưởng đoàn đàm phán
nhân quyền của Mỹ, đã không có cơ hội để lặp lại lời mỉa mai đến não ruột của
chính ông vào giữa năm 2015 tại Hà Nội “Việt
Nam không thể cứ thả một chục người này nhưng lại bắt một chục người này để thế
vào”. Cuối năm 2016 và đầu năm 2017 lại là khoảng thời gian mà công an Việt
Nam bắt bớ người bất đồng chính kiến với số lượng lớn, khiến phía Mỹ quá thất vọng
mà không thể tiến hành đối thoại nhân quyền với Hà Nội.
Vào cuối năm 2012, cũng đã không có đối thoại nhân
quyền Việt - Mỹ nào. Trước tình trạng chính quyền Việt Nam gia tăng đàn áp người
bất đồng và phong trào biểu tình phản đối Trung cộng, phía Mỹ đã ngưng vô thời
hạn đàm phán nhân quyền. Cuộc đối thoại này chỉ được khơi lại bằng vai trò của
Dan Bayer - người tiền nhiệm của Malinowsky - vào gần giữa năm 2013 trong bối cảnh
sắp diễn ra cuộc gặp Obama - Trương Tấn Sang tại Washington với nhu cầu thiết
thân của giới lãnh đạo Việt Nam là Hiệp định TPP.
Còn giờ đây, lâu đài cát mang tên “TTP Vietnam” sụp
đổ thảm hại. Mơ mộng cũng bởi thế chỉ còn vương lại dấu ấn của nỗi hoang tưởng
siêu hình học.
Trong khi đó, lại đang diễn ra một làn sóng khẩn cấp
từ Ủy hội Tự do tôn giáo Hoa Kỳ và nhiều tổ chức nhân quyền quốc tế về đòi hỏi
đưa Việt Nam vào lại Danh sách CPC (các quốc gia cần quan tâm đặc biệt về tự do
tôn giáo). 10 năm trước, vào năm 2007, Việt Nam đã được Mỹ đưa ra khỏi và được
tham gia vào Tổ chức thương mại thế giới (WTO), nhưng sau đó Việt Nam bắt bớ trở
lại rất nhiều người bất đồng trong suốt giai đoạn 2008 - 2012 và những năm sau
đó.
Thành thật mà nói, khả năng cuộc vận động đưa Việt
Nam vào lại CPC đã mạnh hẳn lên từ năm 2016 và gia tăng hẳn xác suất thành
công, cho tới thời điểm này có thể lên đến 60%. Cuộc vận động này sẽ hướng đến
Quốc hội Hoa Kỳ, bao gồm Hạ nghị viện và Thượng nghị viện, và chắc chắn sẽ được
sự ủng hộ rất nhiệt tình của Vietnam Caucus (Nhóm làm việc về Việt Nam) trong
nghị viện Mỹ. Nếu Quốc hội Mỹ quyết định xếp lịch và bỏ phiếu để đưa Việt Nam
vào lại CPC, cho dù hành pháp Trump có muốn làm nhẹ bớt cũng sẽ khó. Huống chi
Trump lại đang dường như muốn để cho Quốc hội Mỹ tự quyết định những vấn đề thuộc
về nhân quyền Việt Nam.
Hậu quả của việc Việt Nam vào lại CPC có lẽ không cần
phải giải thích nhiều: về thực chất, đây là một cơ chế chế tài, đặc biệt là chế
tài về thương mại. Cơ chế này sẽ khiến con đường để Việt Nam tiếp cận Hiệp định
thương mại song phương với Mỹ là chông gai hơn hẳn hiện thời, nếu không nói là
vô vọng.
Chưa kể một hoạt động chế tài khác: Luật Nhân quyền
Magnitsky Toàn Cầu mà Quốc hội Mỹ thông qua vào tháng 12/2016 và Tổng thống
Obama ký ban hành ngay sau đó, nhiều khả năng được triển khai trong năm 2017, sẽ
cấm một số quan chức Việt Nam vi phạm nhân quyền trầm trọng, kể cả thân nhân những
quan chức này, được nhập cảnh vào Mỹ, đồng thời tài sản của số quan chức này nằm
trong phạm vi can thiệp của Mỹ sẽ bị đóng băng…
Nguyễn Xuân Phúc được gì ở
Mỹ?
Cuộc đối thoại nhân quyền Mỹ - Việt trong thời gian
tới có ý nghĩa rất quan trọng - như một lối thoát cho những quan chức Việt muốn
tìm một lối thoát về phương Tây, chứ không phải Trung cộng.
Cũng rất có thể, cuộc đối thoại nhân quyền Mỹ - Việt
trong thời gian tới là một cơ sở quan trọng để phía Mỹ quyết định sẽ tiếp đón
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vào cuối tháng 5/2017 theo cách nào và cho ra kết quả
nhiều hay ít.
Tuy nhiên và trái ngược với não trạng thường rất chủ
quan của giới chóp bu Việt Nam, không khí từ phía Mỹ trước cuộc đối thoại nhân
quyền sắp diễn ra được biết là cứng rắn hơn nhiều so với trước đây.
Sau nhiều năm quần quật nếm trải với Việt Nam về
nhân quyền, rốt cuộc có vẻ người Mỹ đã rút ra một bài học đắt giá: đặc tính của
chính quyền Việt Nam là luôn dùng tù nhân lương tâm để mặc cả về các hiệp định
kinh tế, thương mại và viện trợ. Nhưng khi đạt được mục đích của mình, chính
quyền Việt Nam lập tức trở mặt và bắt bớ người hoạt động nhân quyền. Nếu không ở
vào thế cùng quẫn về kinh tế và ngân sách, bản chất đó sẽ không bao giờ thay đổi.
Bằng chứng rõ nhất là trong hai nhiệm kỳ cầm quyền của
nền hành pháp Obama, chính sách mềm mỏng có phần thái quá của Mỹ rốt cuộc đã chỉ
giúp Mỹ và giới dân chủ nhân quyền Việt Nam đạt được một số thành tích rất
khiêm tốn. Hậu quả quá dễ thấy là vào bất kỳ thời gian nào mà quan hệ Việt - Mỹ
trở nên lạnh nhạt, mà gần nhất là khoảng thời gian cuối năm 2016 - đầu năm
2017, công an Việt Nam lại gia tăng bắt bớ người hoạt động nhân quyền.
Còn bây giờ là một thời kỳ khác. Khác rất nhiều.
“Gói cải thiện nhân quyền” mà Mỹ và Tây Âu đang đặt ra với Việt Nam, bao gồm
nhiều yêu cầu về cải cách luật (tự do tôn giáo, tự do lập hội, biểu tình, tự do
báo chí), công nhận xã hội dân sự, thả tù nhân lương tâm, chấm dứt sách nhiễu
và bắt bớ người bất đồng… không phải là để nhận được lời hứa suông của Hà Nội
nhưng chẳng làm gì như bao nhiêu lần trước, mà cần dựa trên một lộ trình thực
hiện các điều kiện nhân quyền trong năm 2017 và trong ít nhất hai năm sau đó
(2018 - 2019), với từng nội dung cụ thể và được kiểm chứng, giám sát bởi quốc tế
trong suốt chiều dài thực hiện lộ trình đó.
Liệu chân trời dân chủ cho Việt Nam có bắt đầu hé rạng
từ cuộc đối thoại nhân quyền Mỹ - Việt sắp tới?
VOA Tiếng Việt