Có một thói quen rất nguy hiểm mà người Việt thường
xuyên sử dụng trong giao tiếp, đó là thói quen ngụy biện. Thói quen này đã lây
nhiễm một cách vô hình từ giao tiếp thường nhật, từ tâm lý thắng thua khi tranh
cãi, và nhất là trong cộng đồng cư dân mạng…
Ngụy
biện như một thứ mặt nạ xấu xí khiến người ta tư duy lệch lạc mà không hay biết
(Ảnh minh họa: Qua wixsite.com)
Ngụy biện hay Fallacy là khái niệm để chỉ những cách
lập luận tưởng chừng là đúng, nhưng thực chất lại là sai lầm và phi logic trong
tranh luận. Ngụy biện có thể biến một vấn đề từ sai thành đúng, và từ đúng trở
thành sai. Ngụy biện có thể dẫn đến những cái nhìn sai lệch và tư duy sai lầm
mà chính bản thân người nói cũng không nhận ra được.
Những ai đã có kiến thức về ngụy biện đều hiểu một
điều đáng buồn rằng: Người Việt rất hay ngụy biện và tư duy ngụy biện! Chúng
ta đều biết hai chữ “ngụy biện”, nhưng liệu chúng ta có thật sự hiểu
về nó? Bạn có tin rằng tại Việt Nam, ngụy biện đã
cướp đi mạng sống của con người?
Trên thế giới, ngụy biện đã trở thành một kiến thức
được biết đến rộng rãi, và các nhà nghiên cứu đã thống kê khoảng trên dưới
100 loại ngụy biện khác nhau. Đáng tiếc là tài liệu về ngụy biện tiếng Việt chỉ
có một vài nguồn, đó là trang GS Nguyễn Văn Tuấn, trang Thư viện khoa học, hay
trang “Ngụy biện – Fallacy” của TS. Phan Hữu Trọng Hiền.
Dưới đây xin được tổng hợp lại 9 câu “ngụy
biện” điển hình của người Việt đã được nêu ra tại các nguồn tài liệu
trên:
1. “Nhìn lại mình đi rồi hẵng nói người khác”
Mình làm sai thì là sai rồi, sao lại không nhận sai,
không nói thẳng vào vấn đề “mình sai” mà lại quay qua tìm điểm
yếu của người khác? Việc này cũng giống như là khi nhận được góp ý: “Viết
sai chính tả rồi kìa”, thì thay vì sửa sai, bạn lại bốp chát: “Thế
mày chưa viết sai bao giờ à?”
2. “Có làm được gì cho đất nước đâu mà to mồm”
Người ta có làm được gì hay không thì là điều mình
chưa biết, hơn nữa bạn đã “lạc đề” rồi. Vấn đề người ta nêu ra
thì bạn không trả lời, không đưa ra luận điểm logic, mà lại đi đường vòng, chuyển
qua công kích người khác.
3. “Nó ăn trộm chó thì cứ đánh cho nó chết”
Lập luận này đã khiến cho những kẻ trộm chó vốn
không đáng phải chết bị giết chết bởi chính những người dân tưởng chừng “lương
thiện”. “Ăn trộm chó” là sai, nhưng “giết người” cũng
là sai, hai sai thì không phải là một đúng, mà là sai lại càng sai.
4. “Làm được như người ta đi rồi hãy nói”
Lại một hình thức “lạc đề”. Luận điểm mà
người ta đưa ra thì bạn không xoay quanh mà bàn luận, lại cứ phải công kích cá
nhân người khác thì mới vừa lòng sao?
5. “Nếu không hài lòng thì cút xéo ra nước ngoài mà sinh sống”
Lời nói này không chỉ đánh lạc hướng vấn đề, mà còn
rất bất lịch sự, chuyên dùng để làm người đối diện tức giận, chứ chẳng có một
chút logic nào trong đó cả.
6. “Chỉ có những người chân lấm tay bùn từ nhỏ mới là người cần
cù chăm chỉ xây dựng đất nước”
Câu khẩu hiệu này đã từng xuất hiện ở Việt Nam trong
quá khứ. Người ta có câu “vơ đũa cả nắm”, ấy chính là để chỉ việc lập
luận cảm tính, khái quát cảm tính, mà không hề đưa ra logic hợp lý nào cả. Cũng
như vậy, khi phân chia giai cấp và tuyệt đối hóa đấu tranh giai cấp, thì người
ta đã mắc sai lầm ngụy biện, ví như chủ đất không nhất định là xấu, chủ doanh
nghiệp cũng không nhất định là xấu, và người làm công ăn lương hay nông dân chắc
gì đã là một người tốt cần cù chăm chỉ?
7. “Nước nào mà chẳng có tham nhũng”
Vì nước nào cũng
có tham nhũng nên Việt Nam được phép có tham nhũng hay sao? Vì mọi người đều vượt
đèn đỏ nên tất nhiên tôi cũng phải vượt đèn đỏ? Vì xã hội thiếu gì nghiện hút
nên trong nhà có người hút chích cũng là bình thường?
8. “Nếu anh là họ mà anh làm được thì hẵng
nói”
Đặt mình vào vị
trí người khác là một tiêu chuẩn người xưa dùng để tu sửa bản thân, hướng vào bản
thân tìm lỗi, là một nét văn hóa rất độc đáo của phương Đông. Tuy nhiên câu nói
đó chỉ sử dụng khi một người tự răn mình, chứ không phải là một câu nói dùng
trong tranh luận. Việc sử dụng nó trong tranh luận không chỉ là sự bịt miệng những
phê bình của người khác, không giải thích các luận điểm của người khác, mà còn
chứng tỏ rằng chúng ta đang phá hoại và lãng quên văn hóa truyền thống của
chính mình.
9. “Tại sao anh dám nói chúng tôi sai?
Anh là một tên phản bội dân tộc”
Kiểu lập luận chụp
mũ này mặc nhiên coi mình là đúng, họ là sai, và những người đồng quan điểm với
họ cũng là sai. Nó không hề đưa ra một thứ logic nào, nhưng lại cắt ngang một
cái giới tuyến, và tùy tiện định tội cho người khác.
Tất nhiên đây mới chỉ là những câu ngụy biện
cơ bản nhất, thường thấy nhất. “Văn hóa
ngụy biện” đã ngày càng xuất hiện thường
xuyên hơn, muôn hình vạn trạng, và luôn ẩn giấu trong tư duy của người Việt. Vậy
nguyên nhân của thói quen này là từ đâu?
Trong phần nhiều các lỗi ngụy biện thường gặp của
người Việt, có một tâm lý cơ bản hiện rõ ra khi tham gia thảo luận, đó chính là
tâm tranh đấu, hiếu thắng, và không hề tôn trọng
người đối diện. Ngoài đó ra, chúng ta cũng hay bị ảnh hưởng của tâm lý đám
đông, lợi dụng tâm lý đám đông để che đi trách nhiệm của bản thân mình.
Muốn tránh cách tư duy ngụy biện, chúng ta không những
phải sửa lối tư duy vòng vo, thiếu suy nghĩ, mà còn phải sửa chính từ tâm thái
của mình khi trao đổi và luận bàn về mọi việc. Điều cơ bản nhất khi tham gia
tranh luận là có trách nhiệm trong lời nói của chính mình và biết tôn trọng người
đối diện.
Quang
Minh tổng hợp