Hàng loạt đập thủy điện Trung cộng
xây dựng trên sông Mekong làm thay đổi nghiêm trọng dòng chảy, có thể ảnh hưởng
đến an ninh lương thực thế giới.
Đập Nọa Trát Độ cao 261,5 m, đập
thủy điện lớn nhất ở thượng nguồn sông Mekong. Ảnh: Flickr
|
Khi hãng tin
Xinhua của Trung cộng loan báo rằng đập Nọa Trát Độ, con đập lớn nhất trên
thượng nguồn sông Mekong, đã bắt đầu phát điện tổ máy đầu tiên, tin tức này hầu
như không được bất cứ tờ báo nào ở Trung cộng và trên thế giới dẫn lại.
Nọa Trát Độ
là một trong 6 đập thủy điện lớn mà Trung cộng đã xây dựng trên đoạn sông
Mekong chảy qua lãnh thổ của mình. Nước này dự kiến xây dựng một chuỗi 7 đập
trên đoạn sông này, và nhiều khả năng sẽ gây ra những thay đổi nhanh chóng về
mực nước và các tác động khác đối với khu vực hạ lưu, nơi hàng chục triệu dân
của 4 nước Việt Nam, Campuchia, Lào và Thái Lan sống phụ thuộc rất lớn vào dòng
sông này, theo WashingtonTimes.
“Các đập thủy điện của Trung cộng trên sông
Mekong được xây ở những vùng xa xôi hẻo lánh và nhận được rất ít sự chú ý của
truyền thông phương Tây”, Milton
Osborne, chuyên gia về Đông Nam Á tại Viện Lowy, một tổ chức tư vấn chính
sách quốc tế ở Sydney, Úc, nói.
“Thế nhưng, cũng giống như những dự án đập
thủy điện đang được khảo sát ở Lào và Campuchia, những gì đang diễn ra ở Trung
cộng rốt cuộc sẽ thay đổi khả năng tạo ra lúa gạo và các sản phẩm khác của con
sông dài nhất, quan trọng nhất Đông Nam Á, con sông trọng yếu đối với sinh kế
của 60 triệu người ở hạ lưu”, chuyên gia này nhấn mạnh.
Dù ít được
chú ý, tuyên bố đưa đập Nọa Trát Độ đi vào hoạt động rất quan trọng, bởi nó
phản ánh quan điểm của Bắc Kinh rằng chuỗi đập mà họ xây dựng trên dòng sông
này sẽ không ảnh hưởng đến các nước khác ở hạ lưu, với lý do chỉ có 13,5% lượng
nước sông Mekong chảy qua Trung cộng, theo Osborne.
Tuy nhiên,
các chuyên gia đã nhiều lần bác bỏ tuyên bố này của Trung cộng. Ông Osborne tin
rằng nguồn nước sông Mekong chảy qua Trung cộng có vai trò rất quan trọng trong
việc duy trì dòng chảy vào mùa khô cho các nước ở hạ lưu, và có thể chiếm tới
40% tổng lưu lượng của cả dòng sông.
“Mỗi con đập mà Trung cộng xây lên đều tạo ra
nguy cơ làm cạn kiệt dòng chảy lớn hơn, đặc biệt là khi cả đập Tiểu Loan và Nọa
Trác Độ đều có vai trò là những đập trữ nước, hạn chế dòng chảy của sông”,
ông nói.
Chuyên gia
này khẳng định rằng việc Trung cộng đồng thời đưa tới 6 con đập vào hoạt động
“sẽ gây tác động lâu dài tới vùng hạ lưu”, trong đó có việc ngăn chặn dòng nước
chứa phù sa nhiều dưỡng chất chảy xuôi dòng sông Mekong.
Tương tự,
hai nước ở hạ lưu sông Mekong là Campuchia và Lào cũng đang lên kế hoạch xây
dựng một loạt đập thủy điện trên con sông này. Trong tương lai gần, sẽ có
khoảng 11 đập thủy điện chia cắt dòng sông Mekong thành từng đoạn nhỏ, và các
chuyên gia dự báo rằng, điều này sẽ càng làm cho tác động của biến đổi khí hậu
càng thêm tồi tệ, gây ra những nguy cơ chính trị và xung đột lớn cho khu vực và
cả thế giới.
Đánh cắp
sinh kế
Theo các
chuyên gia phân tích, sự trỗi dậy của Trung cộng cả về
kinh tế và quân sự trong những năm gần đây đã gây tác động không nhỏ đến tình
hình khu vực và trên thế giới. Tuy nhiên, không lĩnh vực nào trong sự trỗi dậy
của Trung cộng lại rõ rệt và gây ra nhiều quan ngại như cơn khát năng lượng của
nước này, buộc Bắc Kinh phải khai thác triệt để thượng nguồn sông Mekong
cho mục đích thủy điện, theo Richard Cronin, giám đốc chương trình Đông Nam Á
của Trung tâm Stimson, một tổ chức tư vấn tại Mỹ.
Ngay từ bây
giờ, 6 con đập của Trung cộng đã làm giảm đáng kể mực nước của hàng trăm km
sông Mekong ở hạ lưu, gây ra những tác động rất tiêu cực cho các nước ở khu vực
này, Cronin nói.
Campuchia đã
được thấy bị ảnh hưởng bởi “cơn khát” do các đập thủy điện của Trung cộng gây
ra. Các chuyên gia cho biết trong thời gian gần đây, hồ Tonle Sap, hồ nước ngọt
lớn nhất Đông Nam Á và kết nối chặt chẽ với sông Mekong, bị giảm mực nước đáng
kể.
|
|
Nhiều người dân ở hạ lưu sông Mekong khốn khổ vì
lượng nước giảm kỷ lục. Ảnh:InternationalRiver
|
“Nhiều khả năng Biển Hồ của Campuchia sẽ bị
thu hẹp diện tích đáng kể trong mùa mưa, làm suy giảm vai trò quan trọng của nó
là nguồn thực phẩm rất lớn cung cấp cho người dân Campuchia thông qua các loài
cá sinh sống trong hồ”, ông Ossborne cho hay.
Liên minh Nghề cá Campuchia gần đây công bố báo cáo cho thấy
những con đập của Trung cộng trên sông Mekong đã “ảnh hưởng đến quần thể cá
trong hồ Tonle Sap”. “Khi các đập thủy
điện được xây, người dân sống quanh hồ đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng, bởi chúng
làm thay đổi nguồn cá, dẫn tới tình trạng suy giảm số lượng cá liên tục”,
báo cáo nhấn mạnh.
Nhưng
theo các chuyên gia, có lẽ không nước nào ở vùng sông Mekong hứng chịu hậu quả
nặng nề như Việt Nam, nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, với vựa lúa ở
Đồng bằng sông Cửu Long phụ thuộc rất lớn vào nguồn nước từ dòng sông này.
Ông Cronin
cho rằng Đồng bằng sông Cửu Long là nơi sinh sống
của khoảng 18 triệu người Việt Nam, đóng góp tới một nửa sản lượng lúa gạo cho
đất nước, và là nơi dễ bị ảnh hưởng nhất bởi tình trạng nước biển dâng
do biến đổi khí hậu. Tình trạng này càng trở nên trầm trọng hơn khi sông Mekong
không cung cấp đủ lượng nước cần thiết cho nhu cầu sản xuất nông nghiệp và sinh
hoạt của người dân.
Trên thực
tế, các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đang phải trải qua đợt hạn hán và xâm nhập
mặn lịch sử, khiến nước mặn lấn sâu vào đất liền tới 70-90 km, sâu hơn trung
bình nhiều năm từ 15 đến 20 km, làm hàng trăm nghìn ha lúa của người dân bị
thiệt hại.
“Việt Nam đang phải đối mặt với mối đe dọa từ
hai phía khi Trung cộng ngày càng có khả năng can thiệp lớn hơn vào dòng chảy
của sông Mekong bằng các con đập lớn, đồng thời tăng cường sức ép bằng các hoạt
động xây đảo nhân tạo phi pháp trên Biển Đông”, ông Cronin nhận định.
Nguy cơ gây
bất ổn
Ông Cronin
cho rằng tình trạng cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các nước để tiếp cận với
các nguồn tài nguyên phong phú trên khu vực Mekong không chỉ gây ra sự xuống
cấp nghiêm trọng về môi trường tự nhiên, mà còn ảnh hưởng đến an ninh và ổn
định của cả khu vực và toàn cầu.
Mới đây,
truyền thông Tân Gia Ba và Campuchia đưa tin Thái Lan đang hút một lượng nước
lớn từ sông Mekong để dự trữ, đồng thời sắp xây một số cửa chắn nước từ các
nhánh sông Mekong và xây ba hồ chứa nước dự trữ phục vụ nông nghiệp nước này.
Theo đó, Thái
Lan đã bố trí 4 trạm bơm tạm thời để hút 47 triệu mét khối nước từ sông Mekong
vào sông Huai Luang ở tỉnh Nong Khai, đồng thời huy động binh lính đào 4.300
giếng và 30 đập trữ nước mới. Somkiat Prajamwong, quan chức Bộ Thủy lợi Hoàng
gia Thái Lan, cho hay một trạm bơm mới lớn hơn với công suất 150 mét khối mỗi
giây sẽ tiếp tục được xây dựng để hút nước từ sông Mekong.
Việt Nam đã
bày tỏ quan ngại về kế hoạch hút nước này và cũng đề nghị Thái Lan cung cấp
thông tin cụ thể về dự án chuyển nước từ Huay Luang, một dòng nhánh của sông
Mekong để sử dụng cho nông nghiệp.
Khi Trung
cộng tuyên bố xả nước từ các đập thủy lợi để giúp vùng hạ lưu chống hạn, các
chuyên gia thuỷ lợi cho rằng người dân Việt Nam không nên quá lạc quan bởi nước
trước khi về Việt Nam sẽ bị chặn lại hầu hết ở Thái Lan, Lào, Campuchia – những
quốc gia cũng đang bị hạn hán nặng nề.
Theo nhận
định của các chuyên gia, với tình hình hạn hán như hiện nay, sản lượng lúa gạo
của các nước tiểu vùng sông Mekong sẽ sụt giảm, gây tác động nặng nề đến nền
kinh tế toàn cầu. Khi vùng Mekong sản xuất ra ít lúa gạo hơn, giá cả lương thực
ở những nước phải nhập khẩu lúa gạo nhiều khả năng sẽ tăng cao, kéo theo giá
của nhiều mặt hàng thiết yếu khác.
Mất mùa, ngư
dân sẽ phải bỏ nghề, trong khi người trồng lúa nhiều khả năng sẽ chuyển qua các
hình thức canh tác khác như nuôi tôm nước mặn trên những cánh đồng từng trồng
lúa. Các chuyên gia cảnh báo rằng giải pháp ngắn hạn này sẽ hủy hoại khả năng
canh tác của nhiều diện tích đất, gây ra hậu quả khôn lường và lâu dài về môi
trường, thậm chí ảnh hưởng đến an ninh lương thực của thế giới.
|
|
Các đập thủy điện đã và sắp được xây dựng trên sông
Mekong. Đồ họa: Michael Buckley
|
Ủy hội Sông
Mekong, một tổ chức quốc tế được lập ra từ năm 1995 để giám sát và chia sẻ
thông tin về hoạt động khai thác nguồn lợi từ dòng sông này, đã nhiều lần phản
đối các hoạt động ảnh hưởng đến dòng chảy của sông. Thế nhưng, ủy hội này lại
không có quyền lực cần thiết để can thiệp, trong khi các quốc gia thành viên
thường chỉ làm theo cách của mình.
Trong khi
đó, dù hứng chịu những hậu quả nghiêm trọng từ hoạt động xây đập của Trung cộng,
chính phủ nhiều nước lại không mấy mặn mà với việc lên tiếng phản đối, ông
Cronin nói. Trung cộng là thị trường xuất khẩu tài nguyên và nông sản khổng lồ
của nhiều nước, trong khi Lào và Campuchia là những nước nhận được nguồn viện
trợ phát triển cơ sở hạ tầng rất lớn từ Trung cộng trong những năm gần đây,
chuyên gia này chỉ ra.
Việc Trung
cộng mập mờ trong việc công bố thông tin về các đập thủy điện của nước này càng
khiến tình hình tồi tệ hơn, nhưng nó cũng có thể tác động tiêu cực ngược trở
lại với Bắc Kinh. “Việc Trung cộng không đếm xỉa đến lợi ích của các nước láng
giềng đang tạo ra tâm lý bất mãn ngày càng lớn cho các nước ở hạ lưu, khiến Bắc
Kinh sẽ gặp khó khăn lớn hơn trong việc đạt được những mục tiêu dài hạn ở lưu
vực sông Mekong nhằm gây ảnh hưởng lớn hơn lên khu vực này”, Cronin
nhấn mạnh.