“Sự chia sẻ giữa con người và con người dưới
cái tên nghe rất ư đẹp và lành tính là Từ Thiện luôn cần tồn tại nhưng đồng thời
cũng có mặt trái của nó, khiến cho con người vốn nhỏ bé càng trở nên nhỏ bé
hơn.”
Tính hai mặt của từ thiện
Viết
Từ Sài Gòn
Đi tặng quà tết đêm ở Hà Nội cho người
nghèo Courtesy of Tuấn (Quỹ Thiện Nguyện)
Bởi mặt đất thì
bao la, lồi lõm và chênh vênh, bởi địa cầu cũng là một sinh thể bay lơ lững
trong vũ trụ như một hạt bụi, nên con người đứng trên mặt địa cầu cũng chỉ là hạt
bụi nhỏ nhoi và cô đơn, nên người ta cảm được cái đau của mình và của người, mà
san sẻ, chìa tay ra giúp đỡ nhau. Nhưng cũng bởi thân phận con người quá nhỏ
nhoi, dễ tổn thương và dễ quị ngã, nên cũng mau chóng sa chân lún sâu vào chính
nỗi đau hay thân phận của mình.
Sự
chia sẻ giữa con người và con người dưới cái tên nghe rất ư đẹp và lành tính là
Từ Thiện luôn cần tồn tại nhưng đồng thời cũng có mặt trái của nó, khiến cho
con người vốn nhỏ bé càng trở nên nhỏ bé hơn. Vì sao?
Vì nếu như việc
từ thiện chỉ đến rồi đi như một tiếng nấc của tâm hồn, khi bạn thấy ai đó đau
khổ, thiếu trước hụt sau, tâm hồn bạn nấc lên một tiếng đau và bạn không ngần
ngại, không suy nghĩ gì nhiều, bạn cảm thấy mình phải chia sẻ. Và bằng sự ân cần,
tôn trọng, thậm chí kính cẩn trước nỗi đau, nỗi ngặt nghèo của người khác, bạn
chia sẻ với người đó, hoàn cảnh đó. Thậm chí, bạn kêu gọi bằng hữu, thân quyến
giúp đỡ người đó và khi mọi việc tạm ổn, câu chuyện từ thiện của bạn cũng chấm
dứt.
Bởi bạn tôn trọng
người đã nhận giúp, bạn xem họ là một người đồng đẳng, bạn không thể tiếp tục
giúp và tự xem mình là một ân nhân cũng như để người khác tôn kính mình như một
ân nhân hay một “vị cứu thế”, một “bồ tát”. Bởi một khi người nhận từ thiện cúi
xuống, tự xem họ là người chịu ơn và bạn là một ân nhân, một bề trên, mọi việc
đã bắt đầu đi ngược chiều.
Tôi là người
tương tác việc từ thiện không ít, có những lúc tôi cũng rớt nước mắt mặc dù tôi
là đàn ông, và có những lúc tôi thở dài bởi vô hình trung, việc từ thiện của
tôi và ai đó đã giết chết một vài số phận. Mà đáng sợ
nhất là tôi nhận ra hầu hết việc từ thiện triền miên, kéo dài chỉ diễn ra ở những
nước độc tài, những quốc gia mà chỉ số tham nhũng cao ngất và chính phủ tự cho
phép họ làm từ thiện.
Bạn cũng có thể
lập luận rằng bởi vì quốc gia đó nghèo khổ, có chính phủ tồi tệ nên người dân
đói khổ, bạn cần phải đồng hành với người nghèo, và việc chính phủ đồng hành với
người nghèo là tốt đẹp. Không! Bạn đã mắc sai lầm vì suy nghĩ này, bởi giữa kiểu
làm việc bòn rút tài sản quốc gia, vắt cùng vơ tận đề rồi ném ra vài đồng cho
người nghèo trên danh nghĩa hỗ trợ, cho không hay nói cách khác là từ thiện với
kiểu làm việc hết lòng vì người dân, vì sự công bằng và thanh sạch trong xã hội,
vì một quốc gia cường thịnh, nhà nhà đều đầy đủ cơm áo và sống văn minh, hiểu
biết… Thì các nhà cầm quyền độc tài đã chọn hướng thứ nhất.
Họ vắt đến tận
cùng tài nguyên quốc gia vào túi riêng, thậm chí vắt cả mồ hôi, xương máu của
người dân thông qua những đợt tăng thuế. Để rồi sau đó, những người dân suốt đời
quần quật trong lam lũ, đầu tắt mặt tối, chẳng có cơ hội để hiểu biết tình cờ
nhận được những đồng tài trợ, từ thiện, hỗ trợ… của chính phủ, họ lại thấy mang
ơn chính phủ và tin rằng mình đã sống trong một chính phủ tuyệt vời, biết lo
cho dân.
Sau cái đói và
khó khăn triền miên, nhận được một ít tiền (nhưng đối với người nghèo là quá lớn),
có thể mua một thứ gì đó để ăn cho đã thèm, họ cảm thấy chính phủ, nhà nước quá
tốt đẹp, quá vĩ đại, nhờ chính phủ, nhà nước mà họ có được bữa no, bữa ngon…
Chính cái nếp nghĩ đầy bi thảm của những người trải quá quá nhiều thảm khổ
này cộng hưởng mà tạo nên một sinh quyến nặng nề, u ám và bất lực. Một chính phủ
tốt phải bằng mọi giá tạo điều kiện để người dân có cơ hội mà lao động, sáng tạo
và hưởng thụ. Ngược lại, một chính phủ xấu xa sẽ thâu tóm mọi thứ để rồi thi
thoảng ném cho một chút để trét miệng, người ta sẽ lún dần vào thân phận nhược
tiểu…
Và có một thực tế
khác là hiện tại, ở Việt Nam có rất nhiều các nhà hoạt động từ thiện, họ làm việc
say sưa, hết mình, không vụ lợi (trừ một số kẻ lợi dụng từ thiện để đánh bóng
tên tuổi, quảng cáo thương hiệu hoặc kiếm ăn). Nhưng có vẻ như thật sự khó khăn
cho cả người làm từ thiện và người nhận từ thiện. Cái khó khăn nằm ở chỗ người
làm từ thiện cũng phải thỏa hiệp và chạy đua với chính phủ trong việc làm từ
thiện.
Cho dù họ không
nói ra hoặc không nhìn thấy nhưng rõ ràng, họ phải làm từ thiện hợp pháp. Nhưng
bản thân hai chữ Từ Thiện không thể là phi pháp thì làm sao lại phải đặt nó vào
tình huống hợp pháp hay không? Và việc làm từ thiện song hành với những gói tài
trợ rót từ chính phủ, nhà nước đến một bộ phận dân cư nào đó nhanh chóng đẩy bộ
phận dân cư đó đến chỗ thụ động nhận sự ban cho của người khác và có khi lại
phát triển theo hướng thụ động chờ từ thiện, giữ cái nghèo để chờ từ thiện.
Vì sao? Vì khi
mà mọi cơ hội để kiếm sống bị đóng chặt, người nông dân liên tục bị nhân họa
khi mùa màng của họ bị các thủy điện xả đập gây hư hại, heo gà trâu bò bị chết,
tài sản bị trôi… Sự mất mất mát quá lớn. Khi mà ngư dân không còn biển để đánh
bắt, ra khơi thì bị Trung cộng bắn giết, cướp bóc, vào bờ thì biển không còn cá
để đánh bắt, mà có bắt được thì hải sản cũng đã nhiễm độc, cơ hội sống, tồn tại
bị bít lối. Khi mà các dân tộc thiểu số sống từ đời này sang đời khác giữa đại
ngàn nhưng đến cây củi họ cũng không được phép lấy, đất không có để canh tác, gỗ
rừng quí hiếm lọt vào túi giới chức. Khi mà người lao động Việt Nam bị rẻ rúng
như con vật lấy thịt ở ngay trong nước và nước khác… Thì liệu người thấp cổ bé
miệng sẽ sống ra sao?
Lúc này, gói quà
từ thiện, đồng tiền từ thiện sẽ giống như sự cứu rỗi ngắn ngủi. Và người
dân lại tiếp tục chờ đời những sự cứu rỗi tiếp theo, họ phải so đo giữa việc
cố gắng, lao động cật lực để mua cái bàn, cái giường, cái tủ, chịu đói để
mua sắm của bản thân có khi lại không bằng ai đó đói kém, không biết làm gì mà
lại được người khác cho cả cái nhà! Bởi thân phận đã bị đẩy xuống bước đường
cùng, người ta không đủ tỉnh táo để suy nghĩ về danh dự của đồng tiền kiếm được
mà không cần so sánh với đồng tiền được cho!
Hơn nữa, trong
xã hội mà những kẻ được người lao động cho rằng có danh dự, mẫu mực là giới
quan chức lại là kẻ dùng những đồng tiền dơ bẩn nhất và chẳng có chút danh dự
nào. Điều này sẽ kéo theo hệ lụy người ta không còn nhớ danh dự là gì, miễn
sao có tiền, bởi tiền mang lại quyền, kể cả cái quyền áp chết và lấy mất danh dự
của người khác. Nếu tiền được cho mà nhiều hơn tiền phải làm ra thì tại sao phải
làm? Điều này lý giải tại sao có nhiều người, nhiều gia đình nhận từ thiện từ
năm này sang năm khác mà vẫn nghèo khổ và có nhiều người làm từ thiện từ năm
này sang năm khác bỗng dưng trở thành kẻ hợm hĩnh, lố lăng.
Dù sao, lòng tốt,
tình yêu thương giữa người với người là cần thiết, là không thể mất. Và nếu thực tâm từ thiện, thì bạn nên nghĩ đến việc đừng lấy
hay mua của ai đó một miếng đất, một cái chén cổ, một cái cây gỗ quí với giá rẻ
mạt, bán ra với giá cao ngất để rồi mang đến cho người ta vài đồng trong khối
tiền kiếm được, người ta lại phải mang ơn bạn. Từ thiện kiểu này là một thứ từ
thiện đánh tráo khái niệm và tàn nhẫn, chẳng đúng bản chất của từ thiện.
Nhưng chính phủ đã làm vậy và nhiều người trong chúng ta cũng đã làm như vậy!
Cũng như chính phủ không cần phải tài trợ cho người
đồng bào thiểu số, mà hãy trả rừng cho họ, trả gỗ quí trong rừng lại cho họ, bắt
tất cả những quan chức lạm dụng gỗ quí và dạy cho người thiểu số hiểu được giá
trị của rừng cũng như cách ứng xử với rừng hợp pháp, hợp tự nhiên thì họ cần gì
vài đồng lẻ của chính phủ rót tới? Với ngư dân hay mọi thành phần trong xã hội
cũng vậy thôi, họ cần cây cần câu, kỹ thuật câu hơn là những con cá vụn của ai
đó ban cho sau khi đã lấy mất cần câu của họ. Một đất
nước mà hoạt động từ thiện càng nhiều thì tâm tính con người càng trở nên ủy mị,
cải lương và thân phận người dân trở nên nhược tiểu, nhỏ nhoi bởi suy
nghĩ của họ bị quanh quẩn trong miếng ăn thụ động thì lấy đâu ra sáng tạo hay
phẩm hạnh, danh dự?!
RFA
Blog