Tâm Don
Thảm họa môi trường biển ở Việt Nam trong thời gian
qua đã khiến hàng triệu người dân Việt Nam và cộng đồng quốc tế bức xúc và phẫn
nộ.
Hàng chục ngàn người dân đã bày tỏ chính kiến của mình
về thảm họa này trên các mạng xã hội, và cũng đã có hàng ngàn người dân Việt
Nam ở Sài Gòn, Hà Nội, Vũng Tàu, Nha Trang…xuống đường biểu tình, tuần hành ôn
hòa để cất cao tiếng nói yêu cầu chính quyền bảo vệ môi trường biển, nhanh
chóng xác định nguyên nhân gấy ra thảm họa.
Có nhiều người khá cực đoan khi cho rằng, trong khi
rất nhiều người đã thức tỉnh và lên tiếng thì các nhà báo trong hệ thống báo
chí nhà nước đã không hề thức tỉnh và lên tiếng? Các nhà báo nhà nước chỉ đưa
lên mạng xã hội những trạng thái, những tấm hình mang tính tự sướng kiểu như:
ăn ở đâu? gặp ai? Vô thưởng vô phạt. Sự thật có đúng như vậy không?
Cách đây chừng hơn một tháng, một nhà báo tài năng
trong hệ thống báo chí nhà nước tâm sự với người viết bài này rằng:”Bọn tôi một cổ nhưng phải đeo quá nhiều tròng.
Trên mạng xã hội, viết cái gì cũng phải ngó trước ngó sau”. Nhiều nhà báo
đã thức tỉnh và lên tiếng theo những cách riêng của mình: họ viết theo lối ám
chỉ, và, họ nhẹ nhàng than vãn để tránh sự phiền toái từ hệ thống tuyên giáo,
an ninh văn hóa-tư tưởng, và từ chính sức ép của ban biên tập.
Gió đã xoay chiều
Nhưng, gió đã xoay chiều trong một thời gian rất ngắn.
Vào sáng ngày 08-5-2016,
trong cuộc biểu tình, tuần hành ôn hòa vì môi trường biển tại Sài Gòn, nhiều
người nhận thấy sự xuất hiện của một số nhà báo có tên tuổi trong hệ thống báo
chí nhà nước. Họ lầm lũi và im lặng, và dĩ nhiên, không một tấm
biểu ngữ.
Nếu được suy đoán về sự xuất hiện của họ trong cuộc
biểu tình, tuần hành này, sẽ phải suy đoán theo ba hướng chính:
Image
copyright HOANG MY
UYEN Image
caption Bà Hoàng Mỹ Uyên và con gái nói họ bị đánh đập khi đi biểu tình
hôm 8/5 ở Sài Gòn
01) Họ xuất hiện để âm thầm hòa vào dòng người biểu
tình và ôn hòa để góp phần vào việc lên tiếng;
02) Họ xuất hiện để quan sát và ghi nhận theo bản năng
của một nhà báo chuyên nghiệp dù biết trước rằng, họ sẽ không được phép viết về
cuộc biểu tình, tuần hành này, và nếu viết cũng chẳng được cho đăng tải hay
xuất bản;
03) Họ lặng thầm ghi hình, quay video clip để làm tài
liệu theo bản năng của một nhà báo có trách nhiệm. Dù suy đoán theo hướng nào,
sự xuất hiện của một số nhà báo chuyên nghiệp trong hệ thống báo chí nhà nước
cũng đã phát đi những tín hiệu tích cực về sự thức tỉnh và dấn thân, thể hiện
trách nhiệm với cộng đồng.
Và quan trọng hơn, họ đã lên tiếng, họ đã thể hiện chính kiến
ngay sau khi các cuộc biểu tình và tuần hành bị trấn áp.
Nhà báo Trung
Bảo viết trên trang FB cá nhân của mình:
“Trui
rèn
"Mọi
cuộc biểu tình không do chính quyền tổ chức ở một đất nước cộng sản đều bị nhà
cầm quyền coi là đối nghịch. Bất kể phương pháp và mục đích. Đi biểu tình ở một đất nước như Việt Nam đòi hỏi sự
dũng cảm và khôn ngoan hơn nếu bạn làm điều tương tự ở một đất nước đã luật hoá
hoạt động này.
"Khi
những người bị bắt rồi tống lên xe bus để chở về sân vận động Hoa Lư (Q.1 - Sài
Gòn) nhận được những tràng vỗ tay cổ vũ của đám đông đứng bên đường, họ sẽ hiểu
việc làm của mình ít ra không vô ích. Dù cho phải nhận những đòn đánh hung bạo
của lực lượng trấn áp nhưng làm sao khác được khi mọi cuộc tập dượt đều phải có
sự hy sinh.
"Nhiều bạn sẽ hiểu rằng chính trị không đơn giản là bức
xúc trên mạng, dù điều đó cũng cần thiết, chính trị là có khi phải đổ máu và
nước mắt.
Quan trọng hơn, chính trị, được thể hiện qua hành động biểu tình không phải là
trường học cho con trẻ về xã hội.
"Đến
khi nào người dân và chính quyền có thể tin rằng biểu tình là một cuộc vui, khi
đó hẵng đưa con trẻ ra làm quen với hoạt động dân chủ, khi đó hẵng tin xã hội
đã có nhân quyền.
"Nếu
tin rằng mình sẽ được đối xử tử tế từ những sắc áo đồng phục thì bạn chưa hiểu
nhiều về chính trị ở nơi mình đang sống. Luật pháp minh bạch là điều chúng ta
hướng tới nhưng luật pháp ở một nước do
đảng Cộng Sản lãnh đạo được đặt ra nhằm bảo vệ sự "ổn định" theo định
nghĩa của đảng này, bất kể sự công chính và tính chính danh của tầng lớp cai
trị.
"Sử
dụng những lực lượng như Thanh Niên Xung Phong thay cho lực lượng chuyên dụng
là cảnh sát khiến tính chính danh bị ảnh hưởng trầm trọng. Nếu một chính quyền
đủ mạnh và đủ lẽ phải sẽ đàng hoàng sử dụng lực lượng cảnh sát để bảo vệ và giữ
trật tự cho một cuộc biểu tình ôn hoà. Nếu chính quyền mạnh thì đương nhiên
phải ban hành luật biểu tình để luật hoá một hoạt động hợp hiến.
"Hôm
nay nhiều người bị đánh đập, máu và nước mắt của một bà mẹ trẻ cùng con mình đã
đổ xuống trong một buổi sáng nóng bức ở Sài Gòn. Nói tôi vô tình cũng được,
nhưng điều đó là sự cần thiết để trui rèn một xã hội dân sự thực thụ cho tương
lai.
Trung Bảo” .
Biểu tình = 'biểu lộ'
+ 'tình cảm'
Nhà báo Khổng
Loan viết trên FB cá nhân ngay sau khi cuộc biểu tình ngày 08-5 -2016 tại
SàI Gòn kết thức: “Sự phẫn nộ đang tích
tụ dần, chỉ chờ một mồi lửa. Nóng quá. Một
hệ thống chính trị lúng túng, bởi vì thiếu sự chính danh nên cũng không có
trách nhiệm phải giải trình.
Sắp
bầu cử rồi. Bầu ai, ai bầu, bầu họ để làm gì, vì sao phải/cần bầu họ? Phải suy
nghĩ kỹ, "cái gì không có ích cho dân thì cương quyết không làm." Và
"trách nhiệm đạo đức của công dân là bất tuân những gì sai trái."
Image
copyright OTHER Image caption Hàng ngàn người đã xuống đường ở Sài Gòn hôm
8.5
Image
copyright OTHER Image caption Bà Hoàng Mỹ Uyên và con gái chỉ là một trong hàng chục trường hợp
cáo buộc bạo lực từ phía công an
Image
copyright OTHER Image caption Cũng có cáo buộc hơi cay đã được sử dụng
Vào ngày 09-5-2016, nhà báo Khổng Loan viết tiếp trên trang FB cá nhân của mình: “Chúc mừng lực lượng tuần hành ôn hoà vì môi
trường trong sạch cho thế hệ mình và tương lai đất nước này. Sau mỗi dịp thế
này, chứng kiến cách hành xử của giới chức trách, lại có một cơ số người vốn
đang phân vân chưa biết đứng ở đâu (đang ngồi bờ rào ngó) đã quyết định nhảy
ngay sang bờ bên kia. Đừng đánh giá thấp những
người tuần hành vì môi trường, họ có sự chính trực và chính đáng của họ nên sức
mạnh của họ và sự ủng hộ dành cho họ sẽ rất lớn”.
Nhà báo Lê Đức
Dục viết một trạng thái rất thận trọng nhưng đầy đớn đau trên trang FB của
mình: “ giờ anh mũ ni che tai-mà rồi vẫn phải ngậm
ngùi post lên” khi anh post lại hình ảnh hai mẹ con bị đánh đập tại
cuộc biểu tình tại Sài Gòn vào sáng ngày 08-5-2016 đang gây bão trên mạng. Dù
phẫn nộ, dù bức xúc nhưng anh vẫn phải kìm nén trong dòng trạng thái. Có lẽ
lương tri anh đã được giải thoát và đền đáp với một comment trung thực, khách
quan và đầy lí trí của nhà báo Phạm Gia
Hiền hiện đang làm việc trong một kênh truyền hình có sự kiểm duyệt gắt gao
nhất Việt Nam:
“Hôm
nay thực sự nếu không bết quá thì tôi đã ra Bờ Hồ. Rồi sẽ đi theo đoàn biểu tình, có thể là không hòa vào họ,
nhưng đủ gần để cảm thấy sự nhiệt thành mà họ tỏa ra. Năng lượng tích cực ấy tốt cho
sức khỏe và tinh thần, tôi tin thế.
"Tuần
trước, chủ nhật, tôi cũng lượn 1 vòng. Qua đến Tràng Thi, thấy cả trăm
"anh em" mặc thường phục ngồi thành dãy trên vỉa hè. Họ nhìn tôi. Tôi
nhìn họ. Ở họ, tỏa ra sự áp chế. Vài chục giây đi ngang qua họ, tôi cảm thấy sự
nặng nề và soi xét, không dành cho 1 con người, ko dành cho 1 con người tự do
với đầy đủ quyền hạn.
"Lần tôi
sang Hàn Quốc, đang lang thang Seoul, thì gặp 1 đám biểu tình. Họ mặc đồng
phục, đội mũ lưỡi trai, tay cầm quạt nhựa, và đủ các vật dụng phát ra âm thanh,
cũng bằng nhựa. Xung quanh họ, 1 tiểu đội lính mặc rằn ri chắp tay sau lưng, im
lặng. Gần đó là 1 xe cứu thương chờ sẵn. Hỏi ra mới hay, ở Hàn Quốc, muốn biểu
tình thì cứ đăng ký ngày, giờ, địa điểm, số người. Sau đó chính quyền sẽ bố trí
lực lượng an ninh để bảo vệ và phòng các diễn biến bạo lực. Người biểu tình
được mang theo các công cụ phát thanh và biểu ngữ, cấm hung khí. Vào ngày biểu
tình, họ cứ đến điểm đã định, hô hét thoải mái, chán thì về.
"Ở
Thái Lan, tôi sang đúng đợt biểu tình phản đối chính phủ của nữ thủ tướng
Yingluck. Hàng nghìn người vậy kín cả 1 con lộ lớn. Họ ngồi bệt dưới lòng
đường, nghe các thủ lĩnh đảng lên bục diễn thuyết. Ở một công viên trung tâm,
thậm chí phe đối lập còn chiếm trọn, căng lều bạt và sinh hoạt tập thể rất quy
mô. Báo đài đưa tin vài nơi có xô xát, thậm chí nổ súng. Nhưng cơ bản, những
cuộc biểu tình không làm xáo trộn nhiều đời sống người dân.
"Biểu
tình - từ ghép gốc Hán khá dễ hiểu, nó là "biểu lộ" + "tình
cảm". Người dân nên được hướng dẫn và cho phép biểu tình. Đó là một biểu
hiện của sự văn minh. Đó càng là một sinh hoạt chính trị bình thường, thì nguy
cơ diễn biến xấu sẽ càng giảm đi. Và không phải lúc nào đối tượng phản ứng của
người biểu tình cũng là chính quyền.
"Nếu
nguyên thủ 1 quốc gia hùng mạnh nào đó sang thăm vào thời điểm này, và chứng
kiến những đoàn biểu tình. Thì có lẽ ông ta sẽ cảm thấy tin tưởng ở chính quyền
Việt Nam hơn, trong cái mà phương Tây vẫn gọi là "tiến trình dân
chủ". Tất nhiên, đừng để ông ta thấy cảnh hỗn loạn khi lực lượng chức năng
tiến hành áp chế, rồi 1 bà mẹ bị đạp vào mặt và 1 bé gái bị lôi xềnh xệch trên
phố”.
Hy vọng
Nhiều nhà báo ở Việt Nam hiện đang thì thầm về chuyện
người vợ của một nhà báo vốn là tổng biên tập có uy tín của một tờ báo lớn ở
Sài Gòn nay đã nghỉ hưu, đã tham gia cuộc biểu tình, tuần hành ôn hòa vào sáng
ngày 08-5. Dĩ nhiên, sự tham gia này của người vợ được người chồng khuyến khích
và ủng hộ hết mình.
Ở Việt Nam, lương tri và chức nghiệp tôn trọng sự thật
của các nhà báo đang làm việc trong hệ thống báo chí nhà nước đã bắt đầu cựa
quậy và thức dậy. Người Việt Nam lại một lần nữa có quyền hy vọng về những gì
tốt đẹp sắp đến, và tất yếu sẽ đến với họ.
Tâm Don
(bài đăng trên BBC Tiếng Việt)