HỒ SƠ FORMOSA HÀ TĨNH
PHẦN 1
TL, DR: lý do nào làm cho một công ty chuyên về hóa
dầu và hóa chất, chưa bao giờ sản xuất thép như Formosa Đài Loan lại bỏ 10 tỉ
USD xây nhà máy thép tại Việt Nam?
NHỮNG
THỨ PHI LÝ TRONG 10 TỈ ĐÔ
Phi lý thứ nhất: Tại sao một tập đoàn chuyên
về hóa dầu hóa chất, chưa bao giờ sản xuất thép như Formosa, lại đầu tư sản xuất
thép ở Việt Nam?
Hai.
Tại sao trong dự án thép đầu tiên của nó, Formosa lại
không hề sợ rủi ro mà bỏ ra một số tiền khổng lồ tới 10 tỉ USD?
Ba. Tại sao Formosa chưa từng sản xuất, chưa từng bán thép thì lấy khách
hàng đâu để tiêu thụ hết sản lượng khổng lồ 7.5 triệu tấn năm?
Bốn.
Tại sao chưa bán được kí thép nào mà Formosa đã dự
tính tăng gấp đôi rồi gấp ba công suất ban đầu là 7.5 triệu tấn năm?
Phi lý thứ năm: Vào năm 2008 khi Formosa bắt
đầu trình dự án sản xuất thép ở Hà Tĩnh thì giá thép thế giới đã đạt đỉnh rồi bắt
đầu lao dốc không phanh. Ngành thép thế giới rơi vào khủng hoảng giá thấp và dư
thừa công suất cho tới giờ. Tại sao Formosa không dừng dự án này mà ngược lại,
vẫn triển khai với tốc độ tối đa?
Những ai đã làm
kinh doanh sẽ thấy ngay lập tức sự phi lý không thể tin nổi trong những câu hỏi
bên trên cho một dự án làm ăn trị giá tới 10 tỉ USD, cũng là dự án kinh doanh lớn
nhất Việt Nam từ trước tới nay. Trong phạm vi bài viết này, tôi sẽ cố gắng giải
đáp những điều phi lý trên.
AI
ĐANG NGỒI TRONG MÂM NÀY?
Công ty gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh có ba cổ đông là Formosa
Plastics Group (FPG) của Đài Loan, China Steel Corporation (CSC) của Đài Loan (nhấn
mạnh, của Đài Loan, không phải Trung Quốc), và JFE Corporation (JFE) của Nhật Bản, với cổ phần tương ứng là 70%,
25% và 05%.
Một là FPG. Đây là tập đoàn đa ngành có quy mô thuộc loại lớn nhất
Đài Loan, hoạt động nhiều nơi trên thế giới. Lĩnh vực chính của FPG là hóa dầu và hóa chất. Xét về doanh thu nó là công ty
hóa chất lớn thứ sáu thế giới, sau BASF hay Dow Chemical, và trên cả Bayer hay
DuPont vốn là những công ty hóa chất hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, cần phải nhấn
mạnh lần nữa là FPG trong lịch sử 50 năm tồn tại, nó chưa bao giờ sản xuất
thép cho tới năm 2008, khi bắt đầu dựng nhà máy thép tại Hà Tĩnh.
Hai là CSC. Đây là công ty thép lớn nhất Đài Loan, với sản
lượng chừng 15 triệu tấn thép năm, chiếm 2/3 toàn bộ sản lượng thép của Đài
Loan (khoảng 22 triệu tấn). Nó cũng là công ty thép lớn thứ 23 thế giới. Điều đặc
biệt quan trọng, xin nhấn mạnh, cổ đông lớn nhất của CSC là chính phủ Đài
Loan!! Chính phủ nước này chiếm 21.3% cổ phần CSC, trong khi cổ đông lớn thứ
hai chỉ có 4%.
Ba là JFE. Đây là công ty thép lớn thứ nhì Nhật Bản sau hãng
Nippon Steel & Sumitomo Metal. Nó cũng là công ty thép lớn thứ chín
thế giới.
Dựa trên những
thông tin về ba cổ đông, kết hợp với những điều phi lý đã nói trên, ta có thể dự
đoán, rằng công ty thép lớn nhất Đài Loan CSC mới thực
sự là nhân vật chính, là ông chủ chính trong cái mâm thép đang bày ra tại Vũng
Áng, Hà Tĩnh. Và khi đã biết CSC do chính phủ Đài Loan “chống lưng” thì
những phi lý đã nêu có thể được trả lời khá dễ dàng.
Như vậy, công ty thép CSC
và chính phủ Đài Loan có thể đã mượn danh Formosa để thực hiện dự án nhà máy
thép tại Vũng Áng, Hà Tĩnh.
VÌ
SAO NÊN MƯỢN DANH FORMOSA?
Lý do thứ nhất.
Formosa trước năm 2008 đã làm ăn tại Việt Nam. Từ năm 2001 cho tới nay, Formosa
đã mở tại Đồng Nai một số nhà máy sản xuất sợi, hạt nhựa…với tổng đầu tư chừng
1 tỉ USD. Sẽ là hợp lý nếu Formosa tiếp tục “mở rộng
kinh doanh” bằng cách… sản xuất thép! Hợp lý giống như điện lực EVN mở rộng
kinh doanh vào ngành…viễn thông di động vậy!
Lý do thứ hai. Nếu CSC công khai muốn xây dựng nhà máy thép 7.5 triệu tấn tại
Việt Nam thì nó sẽ gặp khó khăn lớn. Vì với quy mô lớn hơn tất cả các
nhà máy thép khác ở Việt Nam cộng lại, nó có thể tiêu diệt bất cứ hãng thép Việt
Nam nào trong nháy mắt.
Hoặc nó có thể
tiêu diệt toàn bộ ngành thép nội địa của Việt Nam. Khi đó, mục tiêu trở thành
nước công nghiệp hóa của Việt Nam chắc chắn thất bại, vì tất cả các nước Châu Á
đã công nghiệp hóa thành công như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc đều
có ngành thép thống trị bởi các hãng nội địa. Như vậy, Việt Nam sẽ thất bại cả
về mục tiêu chính trị lẫn kinh tế nếu tiếp tục “chứa” nhà máy thép Vũng Áng khổng
lồ này.
Hãng thép Posco
của Hàn Quốc (lớn hơn CSC nhiều) đã thất bại khi muốn vào Việt Nam dựng một nhà
máy có quy mô tương tự Formosa Hà Tĩnh, có lẽ bởi lý do thứ hai này. Trong khi
“CSC và cộng sự” lại thành công! Những người Đài Loan con cháu Tôn Tử có lẽ đã
mưu toan “phản khách vi chủ” thành công.
Lý do thứ ba.
Hãy trở lại với câu hỏi “tại sao Formosa Hà Tĩnh muốn nâng công suất lên 15 triệu
rồi 22 triệu tấn thép năm?”, nghĩa là gấp hai, gấp ba lần công suất khổng lồ
ban đầu trong khi chưa hề bán ra kí thép nào! Sau đây là một cách lý giải.
7.5 triệu tấn,
công suất ban đầu, hơn tổng sản lượng của tất cả các nhà máy thép hiện hữu của
Việt Nam. Trong ngành thép thì lợi thế do quy mô (economy of scale) là quan trọng
nhất. Vậy ai sẽ thắng khi cạnh tranh? Một Formosa hay Tất Cả Các Hãng Thép Việt
Nam? Câu trả lời là khá rõ.
15 triệu tấn, công suất nâng cấp thứ nhất, có ý nghĩa gì? Nó bằng toàn bộ sản lượng của CSC!! Phải chăng CSC muốn ngầm chuyển phần lớn khâu sản xuất từ quặng
tới thép thô vốn tốn kém nhất và ô nhiễm nhất sang Việt Nam? Để cắt giảm
chi phí, và để bảo vệ môi trường…Đài Loan?
22 triệu tấn, công suất nâng cấp thứ hai, có ý nghĩa gì? Nó bằng toàn bộ sản lượng thép của Đài Loan!!
Phải chăng chính quyền Đài Loan muốn ngầm chuyển phần
lớn khâu sản xuất từ quặng tới thép thô vốn tốn kém nhất và ô nhiễm nhất sang
Việt Nam? Để cắt giảm chi phí, và để bảo vệ môi trường…Đài Loan?
Cho nên, từ ba
lý do vừa nêu, có khả năng chính quyền Đài Loan và CSC đã mượn danh Formosa để
vào Việt Nam.
(còn tiếp).
Nguồn
ảnh: FB Trần Kiên
Phần 2
TL,DR: con số
500 triệu đô la Mỹ mà Formosa Hà Tĩnh bồi thường do hủy diệt môi trường biển miền
Trung dựa trên cơ sở nào?
Trong
sự kiện Formosa Hà Tĩnh công khai nhận tội làm hủy diệt môi trường biển miền
Trung hôm 30/06/2016 vừa rồi, điều làm tất cả mọi người dân Việt đánh dấu hỏi
nhiều nhất là: cơ sở nào cho con số bồi thường 500 triệu đô la Mỹ? Nó từ đâu
ra? Trong phạm vi bài này, tôi sẽ thử lý giải câu hỏi trên.
AI
ĐƯA RA CON SỐ NÀY?
Bên nào đã đưa
ra con số 500 triệu đô la? Chính Phủ Việt Nam? Hay Formosa Hà Tĩnh? Theo ông bộ
trưởng tài nguyên môi trường Trần Hồng Hà trong trả lời phỏng vấn bài báo “Bộ
trưởng Trần Hồng Hà: tôi vừa trải qua 84 ngày căng thẳng nặng trĩu.” của
VnExpress ngày 30/06/2016, khi được phóng viên hỏi cơ sở nào của con số bồi thường
500 triệu đô thì ông ta đã trả lời là “Chúng tôi dựa trên nhiều yếu tố như thiệt
hại trực tiếp của người dân, thiệt hại về môi trường, về du lịch…”
Thật ra tôi tin
ông Hà chỉ nói bừa chơi vậy thôi chứ ông ta hiện không có một cơ sở nào, một dữ
liệu nào đáng tin cậy để giải thích cho con số 500 triệu đô kia. Có ba lý do cơ
bản làm tôi tin như vậy.
Một, chính con số
tròn trĩnh tới mức không thể tin nổi, 500 triệu đô, đã nói lên điều đó. Nó tròn
trĩnh, nó đẹp tới mức phi lý! Tác hại khủng khiếp do sự
hủy diệt môi trường mà nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh đã gây ra có độ phức tạp
quá lớn, bao trùm vô số khía cạnh đời sống, từ sức khỏe tới kinh tế, tâm lý, luật
pháp, chính trị, kỹ thuật… nên nó là một bài toán đa biến không bao giờ
dẫn tới một đáp số tròn trĩnh 500 triệu như trong sách giáo khoa! Cá nhân tôi ước tính tổng thiệt hại vật chất và tinh thần phải
là 690.69 triệu đô la Mỹ, ông
Hà ạ!
Hai, nếu việc
truy tìm ra nguyên nhân và thủ phạm gây ra hủy diệt môi trường đã là khó, thì
việc đánh giá thiệt hại còn khó hơn gấp nhiều lần. Đó là vì tôi đã nói ở trên,
nó có độ phức tạp quá lớn do liên quan tới vô số lĩnh vực. Cho nên, nếu mất gần
3 tháng để tìm ra thủ phạm hủy diệt môi trường, thì ước tính phải mất 69 tháng
mới có thể đánh giá được tổng thiệt hại. Tuyệt đối không bao giờ có một đánh
giá quy thành 500 triệu đô nhanh như chớp mà công chúng đang chứng kiến. Tôi nhận
xét nhóm chịu trách nhiệm trong phi vụ đánh giá thiệt hại này rất giống “đội cực
nhanh” trong tiểu thuyết “Mảnh đất lắm người nhiều ma”.
Ba, bằng chứng
rõ ràng nhất chính là cái “hội đồng đánh giá thiệt hại do Formosa gây ra” của
chính quyền Hà Tĩnh. Theo bài báo “Hà Tĩnh lập hội đồng đánh giá thiệt hại do
Formosa gây ra” (xin xem hình số 1) của VnExpress thì, cuối ngày 30/06/2016
chính quyền Hà Tĩnh mới lập ra hội đồng nêu trên, nghĩa là chỉ sau khi thủ phạm
hủy diệt môi trường được công bố! Nghĩa là, hiện thời
chính quyền Hà Tĩnh không hề có bất cứ một dữ liệu đáng tin cậy nào về tác hại
do Formosa gây ra! Đúng! Hà Tĩnh, nơi đặt nhà máy thép Formosa, nơi chịu
ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề nhất mà chính quyền tỉnh này còn chưa có đánh
giá thiệt hại, thì các cơ quan nhà nước khác lấy căn cứ
đâu mà xổ ra con số 500 triệu đô? Cho nên, đó là lý do tại sao mà tôi kết
luận ông Trần Hồng Hà, Bộ trưởng Tài nguyên Môi trường chỉ nói bừa chơi cho vui
vậy thôi!
Từ ba lý do
trên, tôi kết luận con số 500 triệu đô la Mỹ không phải do phía chính phủ Việt
Nam đưa ra. Nghĩa là, nó do phía Formosa Hà Tĩnh đưa ra.
FORMOSA
DỰA VÀO ĐÂU ĐỂ CHO RA CON SỐ 500 TRIỆU ĐÔ?
Khi thông tin về
số tiền bồi thường 500 triệu đô được công bố, cũng giống như tất cả mọi người,
câu hỏi lập tức sinh ra trong đầu tôi là: con số này ở đâu ra? Rồi tự nhiên tôi
thấy con số này quen quen! Tôi tìm lại trong dữ liệu của mình, và…
Hồi đầu tháng
05/2016, tôi đi tìm số liệu để trả lời cho câu hỏi sau: “Nếu nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh chạy hết
công suất 7.5 triệu tấn thì mỗi năm nó phải chi bao nhiêu tiền để xử lý chất thải
(rắn/lỏng/khí) theo đúng quy định?” Và
sau đây là một ước tính do tôi làm.
Theo Steel
Statistical Yearbook 2015 của World Steel Association thì sản lượng thép năm
2014 của Hoa Kỳ là 88.174 triệu tấn. Mặt khác, trong một nghiên cứu tên An
International Comparison of Pollution Abatement Waste Management Costs được
công bố ngày 06/03/2015 bởi MAPI Foundation (Manufacturers Alliance for
Productivity and Innovation) thì ngành thép Hoa Kỳ năm 2014 chi tổng cộng 6.22
tỷ đô la Mỹ cho xử lý chất thải (rắn/lỏng/khí). (xin xem mẫu tài liệu ở hình số
02, Table 4, dòng Iron and Steel). Như vậy, trung bình chi phí xử lý chất thải
cho sản xuất thép là 70.54 đô la Mỹ/tấn.
Tiếp theo, với công suất tối đa là 7.5 triệu tấn, và giả định nhà máy
thép Formosa Hà Tĩnh tuân theo quy định xử lý chất thải nghiêm ngặt của US EPA (tôi
kỳ vọng sắp tới bộ tài nguyên môi trường Việt Nam sẽ xây dựng riêng cho Formosa
Hà Tĩnh quy định về xử lý chất thải theo đúng chuẩn US EPA), thì CHI PHÍ TỐI ĐA
HÀNG NĂM ĐỂ XỬ LÝ CHẤT THẢI CỦA FORMOSA HÀ TĨNH LÀ 529 TRIỆU ĐÔ LA MỸ.
Đúng vậy! 529
triệu đô là Mỹ mỗi năm! So với con số 500 triệu đô mà Formosa Hà Tĩnh đề nghị bồi
thường thì sai số chỉ là 5.8%. Và khi nó nâng công suất lên gấp đôi gấp ba như
dự kiến thì chi phí tối đa là 1.058 tỷ hay 1.587 tỷ đô la Mỹ mỗi năm.
Cho nên, cá nhân
tôi cho rằng đây có thể là cách Formosa Hà Tĩnh đã lấy làm cơ sở để đề nghị với
chính phủ Việt Nam con số bồi thường là 500 triệu đô la Mỹ. Họ có thể mưu toan rằng, bằng cách chấp nhận bồi thường để
chính thức đi vào hoạt động, họ sẽ thu lại con số 500 triệu đô đã mất bằng cách
gian lận xả thải trong những năm tiếp theo, đúng như cái cách họ vừa làm. Với
thời hạn đầu tư 70 năm, bỏ đi năm đầu tiên, Formosa Hà Tĩnh còn đúng một con số
hấp dẫn là 69 năm để “sắp xếp”. Làm một phép tính đơn giản, 69 x 529 triệu đô
thì món lợi tối đa mà họ có thể thu được bằng cách gian lận xả thải sẽ là 36.5
tỷ đô la Mỹ. (hay tối đa 73 tỷ, hoặc 109.5 tỷ đô la Mỹ cho công suất lần lượt gấp
đôi, gấp ba hiện thời).
Họ có thể kiếm
được món tiền khổng lồ như vậy không? Có thể lắm, nếu người dân Việt Nam chấp
nhận số tiền 500 triệu đô la bồi thường kia! Bởi vì khi đó, hàng triệu ngư dân,
thương nhân, hay tất cả những ai có nghề nghiệp liên quan tới biển miền Trung đều
phải bỏ nghề. Biển miền Trung sẽ chính thức trở thành biển chết vĩnh viễn, và sẽ
không còn ai biết tới để tố cáo tội ác hủy diệt môi trường giống như vừa rồi họ
đã tố cáo đích danh nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh.
KẾT
PHẦN 2
Cá nhân tôi, với
tư cách là một người dân Việt, thì tôi không chấp nhận Formosa Hà Tĩnh bồi thường
theo cái cách nó đang diễn ra, dù với bất cứ giá tiền nào.
Tôi
tha thiết kêu gọi những người công dân Việt Nam có trách nhiệm và đạo đức, dù
quý vị đang ở đâu, dù quý vị đang làm gì trong khu vực tư hay trong các cơ quan
nhà nước, hãy lên tiếng và hành động, không bao giờ chấp nhận để Formosa Hà
Tĩnh dắt mũi chúng ta! Chúng ta không được quyền bán tương lai của
con cháu chúng ta, với bất cứ giá nào!
(còn tiếp)
