„Bãi bỏ TPP, nhưng ông Trump vẫn có thể dựa theo khung qui tắc của
TPP để thiết lập một thị trường tự do mậu dịch khác, Hoa kỳ sẽ lựa chọn quốc
gia thành viên thích hợp hơn, dễ thương thảo và đồng ý hoàn toàn các điểm cơ bản
trong khung qui tắc từ TPP,…
Những quốc gia sẽ bị loại bỏ bao gồm những
quốc gia có quá nhiều liên hệ với Trung cộng,…”
Bãi bỏ TPP của tổng thống Donald Trump là quyết định chính xác
Trần Nhật Phong
Một số người Việt ở Hoa Kỳ và ngay tại Việt Nam tỏ
ra thất vọng khi vị tổng thống vừa đắc cử Donald Trump tuyên bố sẽ dứt khoát loại
bỏ TPP (Trans Pacific Partnership), một thỏa ước tự do mậu dịch vốn đang được tổng
thống đương nhiệm Obama ủng hộ, được cho rằng sẽ là một phương cách tốt bảo vệ
quyền lợi của Hoa Kỳ, đồng thời giảm được sự bùng phát kinh tế của Trung cộng,
đang đe dọa vị trí số một của Hoa Kỳ trên thế giới.
Nhìn từ bên ngoài, rõ ràng TPP có những
khung qui tắc tốt hơn so với WTO, tổ chức mậu dịch thế giới,
nơi mà hàng năm Hoa Kỳ đã tổn phí rất nhiều sức lực, tiền bạc để giải quyết các
vấn đề như bảo hộ mậu dịch, môi trường hay quyền lợi phát minh.
Trong WTO, những quốc gia được xem là những quốc gia
đang phát triển (Development countries), đã được hưởng lợi rất nhiều, từ những
châm chước về vi phạm môi sinh, cho đến được phép mua các bản quyền phát minh y
khoa để sản xuất thuốc men với giá thành rẻ mạt,
WTO cũng không phân loại nguồn nguyên liệu gốc, tạo
cơ hội cho những nước đang phát triển trở thành công cụ cho những công ty xuyên
quốc gia hưởng lợi, đồng thời WTO cũng không trói buộc các qui tắc tôn trọng
quyền con người đối với các thành viên.
Bên cạnh đó, trong WTO, Hoa Kỳ cũng rất khó khăn khi
thương thuyết cho mỗi vấn đề của cộng đồng quốc tế về mậu dịch, ví dụ tổ chức
EU (European Union) còn được gọi là Liên Hiệp Âu Châu gồm 28 thành viên, trong
WTO họ có đến 28 phiếu, nhưng chỉ đi theo một quyết định chung của Liên Hiệp Âu
châu.
Chính vì những khó khăn này, lâu nay Hoa Kỳ luôn tìm
phương cách để giải quyết những bế tắc, các hiệp ước mậu dịch tự do song phương
hay đa phương, sẽ là cái đích nhắm tới, nhằm đòi hỏi sự công bằng hơn từ các
phía.
Khi mua lại khung qui tắc thỏa ước tự do mậu dịch từ
nhóm P-4 gồm Singapore - Brunei - Chile và New Zealand, vốn hình thành từ năm
2005, Hoa Kỳ đã dựa theo khung qui tắc này, bổ túc, đặt thêm các qui tắc khác để
trở thành một khung qui tắc mà Hoa Kỳ cho rằng sẽ công bằng hơn cho các thành
viên. Dựa trên bản qui tắc mà Hoa Kỳ thiết kế, trong đó bao gồm các điểm chính:
1 - Tôn trọng tuyệt đối bản quyền phát minh, đòi hỏi
sự công bằng cho những quốc gia có công sáng chế.
2 - Minh bạch trong nguồn gốc nguyên liệu sản xuất,
không chấp nhận nguyên liệu gốc từ quốc gia A, made in quốc gia B rồi nhập cảng
vào quốc gia C.
3 - Đòi hỏi sự chia sẻ trách nhiệm đồng đều về môi
sinh, không thể mượn danh “quốc gia đang phát triển” để tránh né trách nhiệm.
4 - Đòi hỏi bãi bỏ hoàn toàn các chế độ bảo hộ mậu dịch
hay sự cạnh tranh thiếu công bằng giữa tư doanh và quốc doanh.
5 - Đòi hỏi sự công bằng tối thiểu cho quyền lợi
công nhân ở các quốc gia thành viên trong đó bao gồm mức lương tối thiểu tùy
theo nền kinh tế của quốc gia thành viên, bảo hiểm y tế, ngày phép, thời gian
làm việc (40 giờ mỗi tuần), buộc các quốc gia thành viên phải chấp nhận những
công đoàn độc lập (không cho phép chính phủ thao túng), để bảo vệ quyền lợi của
công nhân.
6 - Đòi hỏi các quốc gia thành viên phải có khung luật
pháp rõ ràng về quyền con người, trong đó bao gồm quyền tự do đi lại, cư trú,
quyền tự do ngôn luận và tự do tôn giáo.
7 - Đòi hỏi các quốc gia thành viên phải có một nền
tư pháp độc lập hoàn toàn để bảo đảm sự công bằng khi có tranh tụng về pháp
lý.
Đây là một số điểm chính trong khung qui tắc mà Hoa
kỳ đặt ra trong TPP, ngược lại các quốc gia thành viên sẽ chia sẻ quyền lợi giảm
thuế nhập cảng xuống thấp trong thời gian đầu và miễn thuế hoàn toàn trong thời
gian sau.
Về chiến lược đường xa, rõ ràng Tổng thống Obama đã
nhìn thấy tình trạng mất việc làm ở Hoa kỳ khó có thể kéo về, khi các công ty
xuyên quốc gia luôn có xu hướng đi tìm nguồn nhân công rẻ ở các quốc gia nghèo
đói hay đang phát triển, trong khi Hoa kỳ và Nhật Bản là 2 quốc gia nắm giữ gần
như 80% bản quyền phát minh của thế giới, nên thúc đẩy TPP là quyền lợi về lâu
dài của Hoa kỳ, dù việc làm có chạy đến bất cứ quốc gia nào, thì chi phí về bản
quyền phát minh vẫn phải trả về cho Hoa kỳ hay Nhật Bản cho dù đó là y khoa,
hay kỹ thuật công nghệ.
Bên cạnh đó là sự giảm thiểu các chi phí không cần
thiết mà hàng năm Hoa Kỳ vẫn phải chi ra hàng tỉ Mỹ kim cho các vấn đề như môi
sinh, vì có sự chia sẻ đồng đều giữa các quốc gia thành viên.
Với thị trường ban đầu ước tính là hơn 800 triệu dân
của 12 quốc gia đang thương thuyết, đây sẽ là một thị trường mở rộng lớn cho
các thành viên mới nào muốn tham gia, tương lai có thể lên nhiều hơn, TPP có khả năng trở thành một lực đối trọng với WTO, nơi
đang có nhiều qui tắc bất công đối với các quốc gia như Hoa kỳ hay Nhật Bản.
Cuối cùng với nền tự do mậu dịch giữa các quốc gia
thành viên, đây sẽ là một thị trường đối trọng với nền kinh tế đang bùng phát của
Trung cộng với hơn 1.3 tỉ người, vì các thành viên có thể thống nhất các ngạch
thuế đánh mạnh vào những quốc gia nào không phải là thành viên của TPP về nhập
cảng mà không đi theo các khung qui tắc của TPP.
Chính vì yếu tố trên mà tổng thống Obama, một người
luôn ủng hộ cho quyền lợi của giới công nhân lại thúc đẩy mãnh liệt hiệp ước
TPP, vì ông và những nhà phân tích, cố vấn đã nhìn thấy sự biến chuyển của thị
trường việc làm trong xu thế mới, nên dù biết TPP có thể gây tổn thương cho thị
trường việc làm của Hoa kỳ thời gian đầu, nhưng về lâu dài, thị trường sáng tạo
mới là gốc của vấn đề, do đó ông mạnh mẽ thúc đẩy.
Tuy nhiên ngược lại với ông Obama, tổng thống mới đắc
cử Donald Trump thì tuyên bố Hoa Kỳ sẽ rút khỏi TPP, dự án mà chính Hoa kỳ là
quốc gia khởi xướng.
Nhìn từ bề ngoài rõ ràng ông Trump đang nhắm vào quyền
lợi của giới lao động Hoa kỳ nhiều hơn, đây cũng là một nghịch lý, trong khi
ông Trump thuộc giới chủ nhân, về nguyên tắc ông phải luôn bảo vệ quyền lợi của
giới chủ nhân, thay vì quyền lợi của người lao động.
Tuy nhiên nếu nhìn từ trong
ra, ông Trump hoàn toàn hữu lý khi quyết định rút khỏi TPP, khi nhìn từ
những cuộc thương thuyết, rõ ràng Hoa kỳ gặp quá nhiều trở ngại, thách thức, từ
các chế độ bảo hộ mậu dịch giữa những quốc gia thành viên, đòi châm chước về thời
hạn mua bản quyền phát minh, cho đến những quốc gia “láu cá vặt” như Việt Nam,
không muốn đem công đoàn độc lập, quyền con người vào hiệp ước, thậm chí còn
yêu cầu được châm chước trong vấn đề minh bạch nguồn gốc nguyên liệu sản xuất
(tức là tạo cơ hội cho hàng Trung cộng được nhập khẩu vào Hoa kỳ hợp pháp thông
qua xuất khẩu từ Việt Nam).
Nếu tiếp tục thương thảo theo chiều hướng mà Tổng Thống
Obama đang tiến hành, cho thấy Hoa Kỳ đã nhượng bộ khá nhiều, nhưng vẫn không
thể thỏa mãn hết các yêu cầu của những quốc gia thành viên, và thời hạn thương
thuyết càng lúc càng kéo dài chưa có điểm dứt.
Do đó việc tuyên bố rút khỏi TPP của ông Trump cũng
hợp lý, vì chưa chắc trong nhiệm kỳ 4 năm của ông, TPP sẽ được thỏa thuận hoàn
toàn, nhất là với cá tánh của ông, sẽ không dễ gì nhượng bộ như Tổng Thống
Obama.
Bãi bỏ TPP, nhưng ông Trump vẫn có thể dựa
theo khung qui tắc của TPP để thiết lập một thị trường tự do mậu dịch khác, Hoa
kỳ sẽ lựa chọn quốc gia thành viên thích hợp hơn, dễ thương thảo và đồng ý hoàn
toàn các điểm cơ bản trong khung qui tắc từ TPP, (Có thể “tếu
lâm” gọi là Trump’s Free Trade hay Trum’s Commonwealth Partnership).
Những quốc gia sẽ bị loại bỏ bao gồm những
quốc gia có quá nhiều liên hệ với Trung cộng, vì sẽ không bảo
đảm được tính minh bạch, và những quốc gia mà ông Trump mời vào hiệp ước mậu dịch
mới thay thế cho TPP sẽ bao gồm lực lượng các quốc gia nắm chủ yếu về thị trường
phát minh, sáng tạo như Nhật - Đức - Anh - Đài Loan - Singapre - Nam Hàn – Úc Đại
Lợi – Tân Tây Lan – Mã Lai - Brunei thậm chí xa hơn sẽ là Miến Điện và Ấn Độ.
Do đó TPP không nhất thiết
là giải pháp duy nhất bảo vệ quyền lợi của Hoa Kỳ, giảm sự trỗi dậy của Trung cộng,
mà ông Trump chắc chắn sẽ có những bước đi khác với ông Obama, mục tiêu
sau cùng của các vị Tổng Thống này vẫn là bảo vệ quyền lợi của đất nước Hoa kỳ,
thúc đẩy quyền con người ở các quốc gia khác, để tạo sự công bằng cho giới lao
động Hoa kỳ, buộc các quốc gia đó phải có những khung luật pháp bảo vệ quyền lợi
giới công nhân, tương tự như giới công nhân Hoa kỳ, nhằm giảm bớt việc trục lợi
của các công ty xuyên quốc gia, luôn tìm kiếm những nguồn nhân công rẽ, bị bóc
lột sức lao động, bóc lột quyền lợi.
Với chủ trương của Tổng Thống mới Donald Trump, chắc
chắn rằng ông sẽ có thái độ cứng rắn hơn về đối ngoại, sẽ không nhượng bộ cho bất
kỳ một quốc gia nào gây hại đến quyền lợi, chiến lược lâu dài của Hoa kỳ trên
thế giới.
Trần Nhật Phong