Vũ
Thạch
Khi lên tiếng kêu gọi cùng nhau tẩy chay công ty nước
giải khát Tân Hiệp Phát, công ty nước mắm Masan, công ty taxi Mai Linh, đa số
bà con ta chỉ thấy đó là một việc phải làm để bày tỏ thái độ ngay với kẻ gian,
kẻ xấu, chứ ít ai dám nghĩ tới kết quả rộng lớn.
Chính vì thế mà chỉ sau một thời gian ngắn, rất nhiều
người trong chúng ta thật sự giật mình khi thấy kết quả thành công vượt xa sự
chờ đợi trên nhiều mặt:
- Giật mình về mức hiệu quả của phong trào tẩy chay. Chỉ
sau vài tuần, cả 3 công ty nêu trên đều xiểng niểng, và chỉ sau vài tháng họ đã
phải nói tới khả năng phá sản với các cổ đông.
- Giật mình về sự tham gia đồng loạt của bà con, đặc biệt
những người bận rộn mưu sinh hàng ngày, ít khi nghe đến những chữ "đấu
tranh", "quyền con người", "phản kháng", ...
- Giật mình về mức độ bó tay của kẻ xấu trước hành động
khá đơn giản của bà con ta. Các công ty này đã vùng vẫy đủ chiều, từ thuê ca sĩ
quảng cáo, trả tiền công an bảo kê, mua tòa án nặn tội, mướn báo chí tâng bốc,
nhưng đều vô ích.
Có người đặt câu hỏi tại sao người Việt chúng ta lại
bỡ ngỡ đến thế khi thế giới đã dùng phương thức tẩy chay này từ quá lâu rồi -- Ấn
Độ từ thập niên 50, người Mỹ da đen từ thập niên 60, và người dân Nam Phi từ thập
niên 80 của thế kỷ trước.
Có lẽ chúng ta thấy cách thức này mới lạ là vì các vết
hằn tâm lý còn khá đậm nét. Những người sinh ra vào khoảng đầu thập niên 1980
trở về trước hẳn còn nhớ thân phận hèn mọn của "người tiêu thụ". Tại
các cửa hàng nhu yếu phẩm, nơi bán hàng duy nhất trong xã hội, quyền uy tuyệt đối
nằm trong tay các "cán bộ" ban ơn mua hàng. Người tiêu dùng dù có tem
phiếu và sổ hộ khẩu vẫn phải nịnh bợ, thường xuyên năn nỉ, và có khi lạy lục để
được ... mua. Họ thường bị cán bộ cửa hàng chửi xa xả vào mặt nhưng vẫn ráng
nhoẻn miệng cười.
Một vết hằn khác là tâm thức "cam chịu phận làm
con cái" dưới quá nhiều tầng, nhiều loại "cha mẹ". Những kẻ có
quyền đương nhiên ngồi ghế "cha mẹ" vì họ có đủ quyền uy để làm đời
ta khốn khó. Những kẻ có tiền cũng là loại cha mẹ thứ hai vì họ chơi thân và có
khả năng "nhờ" loại cha mẹ thứ nhất ra tay cho đời ta khốn khổ. Vì vậy,
đã từ rất lâu bà con ta xem hành động phản kháng lại các đại gia là chuyện vừa
vô ích vừa thêm họa vào thân.
Từ thực tế đó, không phải đương nhiên mà 3 cuộc tẩy
chay lớn kể trên thành công. Chúng ta có thể nhận dạng một số điều kiện tối thiểu
phải có sau đây:
1. Ngay khi sự việc
xảy ra, phải thu thập và quảng bá đủ chứng cớ để công chúng vừa thấy mức độ quá
tồi bại, không thể chối cãi được của kẻ cung cấp dịch vụ, vừa cảm được sự cấp
bách phải có hành động cụ thể lập tức. Mạng xã hội ngày nay là phương tiện nhanh,
miễn phí, và dễ chưa từng có để chúng ta làm việc này.
2. Để có tối đa số
người tham gia, cần giúp giúp bà con biết các chọn lựa khác, kể cả những chọn lựa
có tốn kém hơn đôi chút. Tránh những kêu gọi tẩy chay tuyệt đối. Thí dụ như
"tẩy chay hãng này mà chỉ mua hàng của những hãng khác" sẽ dễ thành
công hơn loại kêu gọi "tẩy chay hãng xyz, chấm hết".
3. Để dồn sức tạo
tối đa tác động, cần tránh tung ra nhiều vụ tẩy chay cùng lúc. Mỗi cuộc tẩy
chay cần cách nhau ít là vài tháng để tránh hiện tượng "công chúng mệt mỏi".
4. Rất cần ôn lại
thường xuyên lý do của cuộc tẩy chay bằng nhiều dạng khác nhau, không để thời
gian làm nhòa sự bức xúc ban đầu.
5. Một khi đã khởi
động chiến dịch tẩy chay, không nên đề nghị bà con tạm ngưng giữa chừng chỉ vì
vài thủ thuật PR của công ty đó rồi đâu lại hoàn đấy. Chính vì thế mà cần cẩn
trọng khi kêu gọi tẩy chay ai, nhưng một khi đã khởi động thì cần kéo dài cho đến
khi công ty đó phải đóng cửa. Chỉ như thế, vũ khí tẩy chay mới đủ hiệu năng cảnh
cáo những thành phần còn lại và nhờ đó ít phải dùng đến.
Trong tình trạng ngân sách cạn kiệt hiện nay, vũ khí
tẩy chay kinh tế ngày càng quan trọng và có thể dùng được với cả những cơ quan
vừa làm thương mại vừa nhận trợ cấp từ nhà nước, như các cơ quan báo đài. Khi bị
cắt ngân quĩ từ nhà nước, nguồn thu nhập từ tiền quảng cáo đang trở nên quan trọng
cho sự sống còn của họ. Cùng lúc đó, công an tuy không bị cắt ngân sách nhưng
các nguồn thu nhập khác của họ sẽ bị chia nhỏ, và phải cạnh tranh kịch liệt với
cán bộ các ban ngành khác.
Vì vậy, đã đến lúc cần suy
nghĩ đến 2 hướng tẩy chay kế tiếp:
1. Tẩy chay thành phần hệ trọng
thứ 3 để tạo áp lực lên đối tượng chính: Thí
dụ như để phản đối một đài TV tồi tệ, ta chọn tẩy chay một công ty đăng quảng
cáo nhiều nhất trên đài đó, cho đến khi họ chuyển quảng cáo sang một đài khác.
Thường thì thành phần thứ 3 này không bị thiệt hại gì đáng kể mà còn có cơ hội
lấy lòng khách hàng bằng cách nhanh chóng đứng về phía công lý, nhanh chóng đáp
ứng nguyện vọng của đông đảo người tiêu dùng.
2. Tẩy chay nơi làm ăn của gia
đình công an tại từng địa phương: Thí
dụ như ai biết gia đình các công an ác ôn có tiệm ăn, tiệm bán hàng, hay công
ty dịch vụ tại đâu thì quảng bá rộng trên mạng để bà con trong vùng đồng loạt
tránh xa. Tại nhiều nước cựu độc tài, loại tẩy chay này là cách hữu hiệu để
trói những bàn tay công an bạo hành.
Ba lần ra quân thành công của năm 2016 đã đủ để xác
định: Tẩy chay
là vũ khí bất bạo động của toàn dân.