Không cần
phải chờ “thời gian ân hạn” sau 3 năm hay 5 năm, ngay vào lúc này, các quốc gia
trong TPP cần chuẩn bị cơ chế chế tài đối với chính quyền Việt Nam về việc thực
hiện công đoàn độc lập và cả tự do tôn giáo.
Chưa qua cầu
đã rút ván
Công đoàn
độc lập đang bắt đầu những bước chân gian khó rớm máu trên mảnh đất Việt Nam
đầy thô ráp và dùi cui.
Ngay cả sau
khi đoàn đàm phán Việt Nam đã đặt bút ký cam kết về định chế Công đoàn độc lập
trong Hiệp định TPP, chính quyền quốc gia vừa “bỏ phiếu trắng bảo vệ nhân
quyền” tại Liên hiệp quốc vẫn không muốn công bố bất cứ một từ ngữ nào về quyền
lợi đương nhiên dành cho công nhân này.
Tháng 11.2015,
trong khi báo chí nhà nước Việt Nam ồn ào thông tin về “Công bố toàn văn Hiệp
định TPP”, cùng nhiều nội dung của bản văn cực kỳ quan trọng về kinh tế này đã
được Bộ Công Thương – cơ quan chủ trì đàm phán TPP – công bố, đã không có bất
cứ thông tin nào về công đoàn độc lập trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Cho đến nay Bộ Công Thương vẫn như giấu biệt nội dung về định chế này.
Những tin
tức về nội hàm của công đoàn độc lập như một thành phần không thể thiếu trong
TPP lại vẫn chỉ được đăng tải bởi các hãng báo đài quốc tế và mạng xã hội.
Cố tình
không công bố thông tin về Công đoàn độc lập không chỉ là một thủ thuật xấu
chơi của giới lãnh đạo Việt Nam, mà hành vi này còn vi phạm chính cam kết về
việc phải công khai toàn bộ thông tin mà đoàn đàm phán TPP của Việt Nam đã hứa
hẹn và ký kết.
Đến đầu
tháng 12.2015 thì mọi chuyện càng trở lại không khí “qua cầu rút ván” như sau
khi Việt Nam được vào WTO năm 2007: hai nhà hoạt động công đoàn là Đỗ Thị Minh
Hạnh và Trương Minh Đức đã bị công an Đồng Nai câu lưu và đánh đập khi họ cùng
với luật sư tư vấn đến công ty Yupoong Vietnam ở thành phố Biên Hòa, Đồng Nai,
để bảo vệ quyền lợi cho các công nhân tại đây.
Sau cuộc
trấn áp của công an Đồng Nai, Đỗ Thị Minh Hạnh và Trương Minh Đức còn tiếp tục
bị sách nhiễu. Nhà Minh Hạnh bị công an “kiểm tra hộ khẩu” và còn đòi khám xét
cả phòng ngủ của cô.
Vào giữa
tháng 12.2015, nhà cầm quyền Việt Nam còn trở chứng hơn hẳn khiến Liên minh
châu Âu và cộng đồng quốc tế phẫn nộ: khởi tố và bắt giam luật sư Nguyễn Văn
Đài – một nhà hoạt động nhân quyền và công đoàn độc lập.
Tình trạng
đánh đập và bắt giữ vô lối trên xứng đáng là một cái tát đối với những hứa hẹn
bất tận của giới lãnh đạo Việt Nam trước quốc tế. Trong thực tế, chính quyền
Việt Nam đã vi phạm cam kết về Công đoàn độc lập ngay từ khi TPP còn chưa ráo
mực.
Cần nhắc
lại, những thông tin đầu tiên về công đoàn độc lập cho Việt Nam lại được công
bố từ chính Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama, khi ông đến nói chuyện tại nhà máy
Nike ở bang Oregon vào đầu tháng 5.2015. Khi đó, ông Obama đã thông báo một
chuyện có vẻ quá khó tin: lần đầu tiên Việt Nam sẽ phải để cho công nhân tự do
thành lập các nghiệp đoàn của họ.
Thế nhưng
thời điểm tháng 5 ấy lại là điểm ngoặt quyết định. Một thông tin ngoài lề cho
biết chính vào thời điểm này, giới lãnh đạo chóp bu Việt Nam đã quyết định chấp
nhận vô điều kiện định chế Công đoàn độc lập để Việt Nam có thể được vào TPP.
Và thành “quà” cho chuyến đi Mỹ tháng 7.2015 của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng…
Bắt đầu ràng
buộc
Mới đây, Trợ
lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách về dân chủ, nhân quyền và lao động Tom Malinowski
đã cứng rắn chưa từng thấy: “Chúng tôi có
cách làm cho Việt Nam phải tuân thủ những cam kết trong Hiệp định TPP”.
Vào đầu
tháng 12.2015, ông Tom Malinowski, đã có một cuộc gặp đáng chú ý với cộng đồng
Việt Nam ở Washington. Lần đầu tiên, Malinowski đã giải đáp khá chi tiết về
hướng thực hiện Công đoàn độc lập ở Việt Nam.
Có thông tin
cho biết sau cuộc gặp trên, ông Malinowski sẽ thực hiện cuộc Đối thoại nhân quyền Mỹ – Việt cuối năm
2015. Một trong những nội dung quan trọng nhất của
cuộc đối thoại này chính là Việt Nam sẽ phải cam kết cụ thể đến mức nào về việc
triển khai thực hiện những cam kết về lao động trong TPP.
Thế nhưng
cho tới lúc này và trước khi Quốc hội Mỹ họp để thông qua TPP, rất nhiều người đang
lo ngại lịch sử của hậu WTO sẽ tái diễn khi Việt Nam không tuân thủ các yêu cầu
về nhân quyền, về quyền của người lao động một khi được chính thức là thành
viên của TPP.
Điểm đặc
biệt là trong cuộc gặp ngày 4/12 với cộng đồng người Việt hải ngoại, ông
Malinowski đã lần đầu tiên thông báo về việc TPP có cơ chế để ràng buộc Việt
Nam trong việc thực thi các quyền của người lao động:
“Hầu hết các yêu cầu đòi hỏi Việt Nam phải
sửa đổi luật pháp và quốc hội Việt Nam phải thông qua các luật đó. Họ muốn thực
hiện trong bao lâu thì tùy. Nhưng một khi quốc hội Mỹ thông qua TPP, nếu điều
đó xảy ra, thì lúc đó, Việt Nam cũng vẫn chưa vào được TPP. Vào thời điểm đó,
Việt Nam sẽ bắt đầu thực thi các cam kết. Và chỉ khi chúng tôi chứng nhận với
quốc hội Mỹ rằng họ đã thực hiện tất cả các cam kết, thì lúc đó Việt Nam mới
bắt đầu được miễn thuế và hưởng các lợi ích khác của TPP.
Trong quá khứ, các hiệp ước thương
mại khác không đưa các điều khoản về quyền của người lao động vào trong quy
trình giải quyết khiếu nại, nhưng TPP thì có”.
Malinowski
cũng cho biết: TPP thiết lập một ủy ban song phương để giám sát việc thực hiện
và báo cáo cho chúng tôi một khi phát hiện ra sai phạm và đề nghị biện pháp xử
lý. Ủy ban đó sẽ gồm 3 thành viên độc lập với các chính phủ: một người do chính
phủ Việt Nam đề cử, một do Hoa Kỳ chỉ định và một do ILO (Tổ chức Lao động Quốc
tế).
Hoa Kỳ sẽ
định kỳ tái đánh giá quá trình thực hiện của Việt Nam. Nếu Việt Nam vẫn không
để cho công đoàn độc lập được hình thành, thì những lợi ích về kinh tế tiếp theo
sau thời điểm đó sẽ không được áp dụng. Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ cho đây là yếu
tố quan trọng vì các khoản miễn thuế đặc biệt quan trọng của TPP chỉ được chính
thức áp dụng sau 5 năm hoặc 10 năm. Điều này cho phép Hoa Kỳ và các tổ chức xã
hội, các nhà hoạt động có thời gian và công cụ để giám sát việc thực thi cam
kết của Việt Nam.
Chế tài!
Vẫn có hy
vọng phía Việt Nam sẽ không thể nuốt lời hậu TPP. Malinowski cho biết thêm: Cái
mà chúng ta sẽ có là các cam kết bằng văn bản, cho phép các nhà hoạt động như
thế có các quyền mà hiện giờ họ không có.
Chưa biết
thái độ và hành động của Mỹ sẽ cứng rắn đến mức nào, nhưng trước mắt vẫn là
thái độ và hành vi ém nhẹm thông tin về công đoàn độc lập của nhà nước Việt
Nam. Điều này phản ánh một thực tế chưa mấy thay đổi, là nếu không có thêm
những áp lực mạnh mẽ từ quốc tế, còn xa nữa mới có thể chứng kiến thái độ được
coi là “thành tâm” của nhà nước này đối với các quyền tự do căn bản của công
dân, như quyền tự do lập hội, quyền tự do báo chí, tự do biểu tình…
Cho tới nay,
Việt Nam vẫn bị Tổ chức Minh bạch quốc
tế (TI) xếp ở nhóm minh bạch thấp nhất trên thế giới.
Tin tức mới
nhất là ngay cả Ngân hàng thế giới – một trong những nhà cho vay lớn nhất đối
với Việt Nam – cũng đã dừng các khoản cho vay ưu đãi. Không những thế, tổ chức
này cũng vừa trao cho chính phủ Việt Nam một bản khuyến nghị 7 điểm với khuyến
nghị xếp đầu và chưa từng có: Việt Nam phải sớm ban hành Luật lập hội.
Ở vào thế
gần như cùng kiệt về ngân sách và sản xuất kinh tế, chính quyền Việt Nam đang
rơi vào tình trạng “khi đói đầu gối phải bò”. Những viên chức mang nặng thói
quen vi phạm nhân quyền nhiều nhất đang đối mặt với nguy cơ bị đào thải bởi
chính đồng chí của họ – những người cần đến phương Tây hơn.
Không cần
phải chờ “thời gian ân hạn” sau 3 năm hay 5 năm, ngay vào lúc này, các quốc gia
trong TPP cần chuẩn bị cơ chế chế tài đối với chính quyền Việt Nam về việc thực
hiện công đoàn độc lập và cả tự do tôn giáo.
Chỉ có thế
mới có hy vọng sẽ bắt đầu lộ trình thực hiện công đoàn độc lập và tự do đình
công cho công nhân ở Việt Nam từ năm 2016.
Theo VOA