Bản quyền hình ảnh AFP Image
caption Người biểu tình và cảnh sát đụng độ
Hàng triệu người dân
Venezuela đã tham gia tổng đình công được kêu gọi bởi phe đối lập, gây sức ép
đòi Tổng thống Nicolás Maduro tuyên bố hủy bỏ cuộc bầu cử Quốc Hội Lập Hiến.
Cuộc đụng độ giữa cảnh sát và người biểu tình khiến
ít nhất ba người thiệt mạng và hơn 300 người khác bị bắt giữ.
Ông Maduro nói cuộc biểu tình chỉ là một phần nhỏ và
các lãnh đạo biểu tình sẽ bị bắt giữ.
Từ tháng 4/2017, khi các cuộc đảo chính trở nên căng
thẳng, gần 100 người đã thiệt mạng trên toàn đất nước.
Người biểu tình đã chặn các con đường tại thủ đô
Caracas và các thành phố khác bằng rác và cả đồ nội thất. Phe đối lập cho biết
85% người dân cả nước đã tham gia cuộc biểu tình.
Nhưng tại một số khu vực ở thủ đô được chính phủ kiểm
soát, cuộc sống vẫn diễn ra như mọi khi với các cửa hàng vẫn tiếp tục kinh
doanh và phố xá nhộn nhịp. Các cơ quan, cán bộ nhà nước cũng làm việc bình thường.
Tại nhiều thành phố, cảnh sát đã sử dụng súng bắn
hơi cay tại các cuộc đụng độ với người biểu tình. Một trường hợp thiệt mạng đã
được ghi nhận tại vùng ngoại ô Caracas và hai trường hợp khác tại thành phố
Valencia ở phía bắc Venezuela.
Hơn 360 người bị bắt trên toàn đất nước, một nhóm
nhân quyền địa phương cho biết.
Bản quyền hình ảnh REUTERS Image
caption Người biểu tình lập rào chắn trên phố
Colombia, Pháp, Tây Ban Nha, Mỹ và EU đã
kêu gọi chính phủ Venezuela hủy bỏ cuộc trưng cầu ý dân về việc thành lập quốc
hội mới vào ngày 30/7.
Nhưng ông Maduro từ chối nghe theo lời kêu gọi này.
Trong một phát biểu trên truyền hình, ông tuyên bố
mình đã đạt thắng lợi lớn, rằng các nhóm công nghiệp trọng điểm đều không tham
gia biểu tình.
"Lao động
đã chiến thắng với tình yêu, cuộc sống, và hi vọng; lao động đã giành chiến thắng.
Họ (phe đối lập của Venezuela) là những người chưa bao giờ lao động, hãy để họ
cứ tiếp tục như vậy, còn chúng ta sẽ tiếp tục tiến về phía trước, hỡi các đồng
chí."
"Tôi đã
ra lệnh bắt giữ tất cả những thành phần khủng bố cực đoan."
Quốc hội sẽ có quyền xây dựng lại Hiến pháp và thông
qua cơ quan lập pháp hiện đang được kiểm soát bởi phe đối lập.
Phe đối lập nói ông Maduro muốn sử dụng
Quốc hội để củng cố vị trí quyền lực của mình, trong khi vị Tổng thống này cũng
nói rằng Hiến pháp mới sẽ thúc đẩy đối thoại giữa các nền chính trị phân cực.
Phe đối lập đã gia tăng lịch biểu tình trong những
ngày cận kề cuộc bầu cử, bao gồm cuộc đình công kéo dài 24 giờ hôm thứ Năm và
cuộc tuần hành của người dân vào thứ Bảy.
Cùng lúc đó, Isaias Medina, nhà ngoại giao kỳ cựu đại
diện cho Venezuela tại Liên Hiệp Quốc, đã từ chức, nói rằng ông không thể làm
người đại diện cho một chính phủ có những hành động vi phạm nhân quyền.
Đại sứ Venezuela tại Liên Hiệp Quốc, Rafael Ramirez,
nói ông Medina đã có biểu hiện "không trung thực" và đã bị sa thải.
Trước đó, nguời đứng đầu Tổ chức các quốc gia châu Mỹ
(OAS), Luis Almagro, đã cảnh báo về sự thiệt hại có thể xảy ra bởi tình hình hiện
nay, cáo buộc rằng chính phủ của ông Maduro "tay đã nhuốm máu".
"Phía
sau mỗi kẻ tình nghi, mỗi tù nhân chính trị, mỗi người bị tra tấn và mỗi người
chết đều có một kẻ đứng sau cần phải chịu trách nhiệm," ông Almagro viết
trong một báo cáo.
"Nỗi
sợ hãi ở trong tâm trí của mỗi người, nhưng chúng ta đều sợ nói ra, chúng ta sợ
chuyện này sẽ dẫn đến sự đổ máu."
Ông Almagro từ lâu đã là một trong những nhà phê
bình chính trị thẳng thắn và quyết liệt nhất đối với chính phủ Venezuela.
Bản
quyền hình ảnh TWITTER/VTV CANAL 8 Image caption Truyền thông nhà nước đăng
hình công nhân ngành dầu ở trong văn phòng
Vì sao Venezuela rơi vào
khủng hoảng?
Bản quyền hình ảnh EPA
- Gần 100 người đã thiệt mạng từ những cuộc đụng độ do căng thẳng chính trị leo thang.
- Cuộc
khủng hoảng kinh tế ngày càng trở nên trầm trọng do sự giảm giá dầu, vốn
chiếm tới 95% doanh thu xuất khẩu của Venezuela và từng được sử dụng để hỗ
trợ tài chính cho một số chương trình xã hội của chính phủ. Buộc phải cắt
giảm chi tiêu công, tổng thống Nicolás Maduro đánh mất sự ủng hộ của nhiều
chính trị gia cốt cán.
- Các
nhu cầu thiết yếu, bao gồm thuốc thang và thực phẩm, đều giảm cung.
- Phe
đối lập cáo buộc ông Maduro quản lý nền kinh tế kém và làm suy giảm thể chế
dân chủ.
- Tháng
3/2017, Tòa án Tối cao quyết định sẽ giành quyền kiểm soát Quốc hội. Quyết
định này bị thu hồi, nhưng phe đối lập cáo buộc ông Maduro xây dựng một cuộc
đảo chính. Việc này đã làm bùng nổ số cuộc biểu tình diễn ra hàng ngày đề
nghị ông từ chức.
BBC
Tiếng Việt
Đọc
thêm:
Venezuela : Thất bại của mô hình „Xã hội chủ nghĩa thế kỷ 21“
Caracas,
một biển người đòi người kế thừa của Hugo Chavez, là tổng thống Maduro từ chức.
Ảnh tháng 6/2017. REUTERS/Christian Veron
Mới chỉ ba thập niên trước, Venezuela là một đất nước
giàu có, phát triển không kém Tây Ban Nha, nay nước này lâm vào cảnh đói kém. Sống
trên giếng dầu lớn thứ nhì thế giới nhưng người dân Venezuela lại không có xăng
để dùng. Hồi kết của mô hình « Xã hội chủ nghĩa thế kỷ 21 » được cố tổng thống
Hugo Chavez vạch ra cách nay chưa đầy hai thập niên ?
« Chín tầng địa ngục »
Vào đầu những năm 2000, Venezuela đóng
vai trò đầu tàu của châu Mỹ La Tinh. Năm 1999, lãnh đạo cánh tả mang tên Phong
Trào Nền Cộng Hòa Thứ Năm, Hugo Chavez, lên cầm quyền và giương cao ngọn cờ mô
hình « Xã hội chủ nghĩa thế kỷ 21 », mà ở đó vế phát triển xã
hội phải là ưu tiên hàng đầu. Caracas, dưới những năm tháng
Chavez đã huy động đến 43 % ngân sách Nhà nước để phát triển các chương trình
xã hội, từ y tế đến giáo dục và nhất là nhà ở cho dân nghèo.
Một số chính trị gia, cả ở Tây Âu, từng kỳ vọng nhân
vật này đang mở ra một con đường mới. Chính sách xã hội của tổng thống Chavez ở
Venezuela khiến nhiều nước ở châu Mỹ La Tinh ngưỡng mộ. Caracas là điểm tựa của
Cuba, Nicaragua và nhiều nước bạn ở Nam Mỹ nhờ cấp dầu hỏa cho các quốc gia này
với giá « hữu nghị ».
Năm 2017, người bạn hào phóng này của nhiều nước ở
châu Mỹ La Tinh lao đao : người dân Venezuela lo kiếm cơm từng bữa. Năm 2006
khi vận động tái tranh cử, ông Chavez tự hào cải thiện đời sống cho 30 triệu
dân Venezuela. Một chục năm sau, Venezuela đang thiếu đủ mọi thứ từ thuốc men đến
lương thực thực. Thiếu luôn cả điện và xăng dầu.
Venezuela lún sâu vào khủng hoảng kinh tế,
xã hội và chính trị. Đất nước bị chia rẽ hơn bao giờ hết. Trên
phương diện chính trị, khủng hoảng khơi mào từ cuối 2015 khi phe đối lập giành
được đa số tại Quốc Hội. Phe chống tổng thống Maduro đòi ông từ chức.
Từ tháng 09/2019, có tới 80 % người dân
Venezuela đòi thay đổi chính quyền. Thế nhưng để bám víu
vào chiếc ghế tổng thống, Nicolas Maduro đưa ra sáng
kiến vô hiệu hóa Quốc Hội do đối lập kiểm soát bằng cách lập một Quốc Hội Lập
Hiến, với 545 thành viên do ông chỉ định. Tối Cao Pháp Viện thân chính
quyền đã phủ quyết tất cả các quyết định của Quốc Hội. Đó là giọt nước làm tràn
ly.
Khủng hoảng Venezuela bước sang một khúc quanh mới kể
từ ngày 18/04/2017, khi ba người biểu tình thiệt mạng trong một cuộc tuần hành
chống Maduro. Tính cho tới ngày 10/07/2017, tức chưa đầy ba tháng sau, số nạn
nhận đã lên tới gần 100 người.
Trong địa hạt kinh tế và xã hội, hơn 1/4 dân số không có việc làm. GDP giảm 18,6 % so với 2015. Lạm phát sau khi đã tăng 800 %
năm ngoái. Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế dự báo vật giá sẽ còn tăng lên gấp 10 lần
trong năm 2017.
Giấc mơ tan vỡ
Giấc mơ mở ra một con đường mới, xây dựng
một mô hình phát triển mới theo hướng xã hội chủ nghĩa cho thế kỷ 21 của cố tổng
thống Chavez tan vỡ. Đâu
là những sai lầm của chủ thuyết đó ? Trả lời Jean-Pierre
Boris trên đài RFI Pháp ngữ, trong khuôn khổ chương trình Eco d'Ici Eco d'Ailleurs,
Luis Colasante, chuyên gia về thị trường dầu khí Venezuela, kinh tế gia Camillo
Umana-Dajud thuộc trung tâm nghiên cứu kinh tế CEPII của Pháp và phóng viên độc
lập François Xavier Freland cùng phân tích về những sai lầm trong chiến lược
phát triển của gần 20 năm dưới thời Chavez và Maduro.
Trưng thu đất của nông dân
Trước hết chuyên gia người Venezuela Luis Colasante
nhấn mạnh đến sai lầm của Caracas chỉ trông chờ vào một lĩnh vực dầu khí để đem
lại ngoại tệ:
« Venezuela sản
xuất có mỗi một mặt hàng là dầu hỏa. Xuất khẩu dầu hỏa bảo đảm 76 % ngân sách
quốc gia. Hiềm nỗi, các chính quyền Caracas liên tiếp không biết sử dụng
nguồn thu nhập này để mở mang mạng lưới công nghiệp trên toàn quốc- như là
ngành chế biến thực phẩm chăn nuôi, trồng trọt. Đáng tiếc hơn nữa, Venezuela có
đất đai màu mỡ và phì nhiêu nhưng nông nghiệp lại không được phát triển. Từ gần
20 năm qua, giới tiểu nông đã đua nhau bán đất để lên thành phố kiếm sống ».
Nhà báo François Xavier Freland nói thêm đến chính
sách tịch thu đất đai của nông dân để phát triển các hợp tác xã mà hậu quả là một
phần giới canh nông phải bỏ nước tha phương cầu thực :
« Có rất nhiều
người đã bị chế độ Chavez tịch thu đất đai. Đầu những năm
2000, khi lên cầm quyền, Hugo Chavez chủ trương dẹp bỏ các hoạt động tư nhân để
thành lập các tổ hợp tác xã. Chính sách tịch thu đất của nông dân đã tăng tốc
trong giai đoạn 2008-2009.
Mọi người còn nhớ những loạt phóng sự
truyền hình cho thấy người hùng Chavez ồn ào khánh thành những hợp tác xã với một
số máy móc mua lại của Iran. Nhưng rồi, nông dân không được đào tạo để sử dụng
từ máy cầy đến máy gặt, hay là hệ thống tự động vắt sữa bò … Chỉ sau một thời
gian, hàng trăm hợp tác xã bị bỏ trống. Nông dân thì đói vì không còn đất canh
tác. Tôi có biết rất nhiều các trường hợp mà người ta phải bỏ xứ, sang Costa
Rica hay Colombia kiếm sống ».
Sai lầm trong quan hệ
thương mại
Về phía nhà nghiên cứu Camillo Umana-Dajud, Trung
Tâm Nghiên Cứu về triển Vọng Kinh Tế Quốc Tế CEPII của
Pháp, ông cho rằng cố tổng thống Chavez đã đi lỡ một nước cờ khi xa rời cộng đồng
Andean – CAN để xích lại gần với khu vực MERCOSUR từ đó tách rời hai nhà cung cấp
truyền thống là Equador và nhất là Colombia :
« Nông nghiệp
không là chủ lực kinh tế của Venezuela. Quốc gia này thường phải nhập khẩu
lương thực, thực phẩm Colombia, của Equador. Khúc mắc nằm ở chỗ, khi lên cầm
quyền năm 1999, Hugo Chavez và người kế nhiệm ông sau này là tổng thống Nicolas
Maduro, đã xa rời Cộng đồng Andean- CAN – bao gồm 10 nước thành viên mà
Colombia là một trong bốn cột trụ sáng lập ra khối này. Caracas mở rộng quan hệ
với thị trường chung Nam Mỹ- MERCOSUR.
Liên minh mới này dẫn tới hậu quả là
Venezuela nhập hàng của Brazil và Achentina nhiều hơn. Thực phẩm, ngũ cốc, lúa
mì, bơ, sữa và nhất là thịt bò tăng giá vì phải nhập từ xa, tốn kém nhiều chi
phí chuyên chở. Vấn đề này không đặt ra ở thời điểm mà Venezuela xuất khẩu dầu
hỏa với giá 120-150 đô la một thùng. Nhưng khi giá dầu bị giảm đi phân nửa, rồi
chỉ còn có 1/3 so với thu nhập hồi năm 2010, thì Venezuela lâm vào thế kẹt.
Thêm vào đó, ở vào đầu những năm 1980
kinh tế Venezuela phụ thuộc 75 % vào dầu hỏa, nhưng 25 % còn lại gồm nhiều có
nhiều lĩnh vực như công nghệ hóa chất, nhựa và kể cả ngành công nghiệp xe hơi.
Trong hơn một chục năm dưới thời của tổng thống Chavez, chỉ còn có mỗi ngành dầu
hỏa là đứng vững. Phần còn lại bị thui chột vì hàng sản xuất ra không bán được
cho các đối tác trong khu vực Andean. Đặc biệt là cả
Chavez lẫn Manduro đều quyết định đóng cửa biên giới với Colombia ».
Quản lý kém cỏi
Sau nhiều lần công tác trên quê hương của Chavez,
phóng viên Pháp nhà báo François Xavier Freland nhận thấy là người dân
Venezuela mới chỉ 5 năm trước có khuynh hướng béo phì vì ăn uống quá độ, nay
đang hốc hác vì thiếu ăn. Với nhà báo François
Xavier Freland, Venezuela được thiên nhiên ưu đãi
nhưng do quản lý kém cỏi đang đẩy 30 triệu dân vào cảnh đói nghèo.
« Venezuela là một quốc gia
may mắn có đủ mọi thứ : có rất nhiều sông ngòi, ruộng đất phì nhiêu. Xưa kia có
những nông trại lớn hoạt động tại ngay trên vùng Barinas- quê của Chavez, nhưng
nay tất cả đều đã đóng cửa vì thiếu phân bón, vì không có phương tiện để tiếp tục
khai thác, chăn nuôi. Venezuela là xứ nuôi bò và gia súc, chỉ sau 2 thập niên lại
phải đi mua lại thịt bò của Urugugay và Achentina với cái giá đắt đỏ ».
Nhà kinh tế Camillo
Umana-Dajud nêu bật sai lầm của chính sách quốc hữu hóa các ngành công nghiệp
chính của Venezuela :
« Mới chỉ vào quảng năm 1985 Venezuela
giàu có và phát triển ngang tầm với Tây Ban Nha. Đây là vùng đất hứa của người nhập
cư từ bỏ châu Âu đi tìm một chân trời mới để lập nghiệp. Nhưng từng bước, quốc
gia nam Mỹ này lún vào khủng hoảng. Đặc biệt bất bình đẳng trong xã hội ngày
càng lớn. Đây chính là chìa khóa đưa ông Chavez lên cầm quyền. Có thể nói
là trong 12 năm trời, Hugo Chavez đã thu hẹp được khoảng cách giàu nghèo
đó lại.
Nhưng bên cạnh đó là hàng loạt những sai lầm trong chính sách kinh tế : chúng ta đã nói tới những vụ trưng thu đất để lập ra các hợp
tác xã. Ngoài ra, nhà nước quốc hữu hóa luôn các nhà máy, các công ty khai thác
quặng mỏ.
Hàng loạt các tập đoàn ngoại
quốc rút vốn khỏi Venezuela. Những hãng cung cấp
hàng cho Venezuela gần đây đều ngưng giao dịch với quốc gia này, vì Caracas
không còn khả năng thanh toán. Venezuela nợ rất nhiều các công ty của Colombia,
hay Chilê, Achentina …
Tất cả những yếu tố đó giải thích vì
sao, hiện tại, người dân xứ này thiếu đủ mọi thứ, từ thực phẩm đến thuốc men và
kể cả xăng dầu ».
Tự tay bóp chết con gà đẻ
trứng vàng
Sau cùng chuyên gia về dầu khí người Venezuela, Colasante nêu lên « sự điên rồ » của chế độ Chavez đã từng bước bóp chết con
gà đẻ trứng vàng, đem lại 96 % ngoại tệ cho quốc gia, bảo đảm 76 % ngân sách
nhà nước :
« Venezuela đang nắm giữ nguồn dự trữ dầu
hỏa lớn thứ nhì trên thế giới, chỉ sau có Ả Rập Xê Út. Nhưng người dân không có
xăng. Venezuela có khả năng cung cấp 5.000 triệu thùng dầu một ngày, nhưng trước
mắt chỉ sản xuất được có 1,8 triệu. Có nhiều yếu tố giải thích cho điều này :
thứ nhất là thiếu đầu tư, do các tập đoàn ngoại quốc từ của Ý đến Anh, hay Hà
Lan đều đã rút khỏi Venezuela.
Thứ hai là chính sách quốc hữu hóa của
ông Chavez đã đem lại nhiều tai hại. Tập đoàn dầu khí lớn nhất trên toàn quốc bị
nhà nước thâu tóm. Chính phủ đuổi một loạt các kỹ sư giỏi và có nhiều kinh nghiệm
để đưa những thành phần trung thành với ‘cuộc cách mạng mang tên Chavez’ vào
thay thế. Không có đầu tư, không có kỹ thuật và kinh nghiệm, chỉ trong một thời
gian ngắn, một phần lớn của nền công nghiệp dầu khí Venezuela- nguồn thu nhập
chính của cả nước- đương nhiên bị xuống cấp.
Điểm thứ ba là dầu của Venezuela vừa đặc
vưà khó khai thác. Đòi hỏi đầu tư nhiều trong lĩnh vực lọc dầu, mà như đã nói,
đầu tư vào công nghệ dầu hỏa của Venezuela đã xuống cấp nghiêm trọng dưới những
năm tháng cầm quyền của Hugo Chavez và Nicolas Maduro. Hệ quả trực tiếp là đã xảy
ra nhiều tai nạn, như vụ nổ nhà máy lọc dầu vì bảo quản kém … ».
Không chỉ thất bại với công luận trong nước, mà ngay
cả trên trường quốc tế, mô hình xã hội chủ nghĩa thế kỷ 21 được ông Chavez vạch
ra năm 1999 đã hết thiêng. Cánh tả ở châu Mỹ La Tinh đang phải thoái lui, từ
Achentina tới Brazil. Trong lúc đồng minh cốt lõi của Venezuela là Cuba thì
ngày càng hướng về Hoa Kỳ.
Caracas không còn khả năng tài chính để
giữ những người bạn mới !
Thanh
Hà (RFI)