„…có vẻ như sự sụp đổ của Liên Xô
chính là những gì mà các quan chức Trung cộng rõ ràng muốn tránh.“
Trung
cộng sợ nhất kết cục như Liên Xô
Harry
Kazianis (The National Interest)
Các
nhà lãnh đạo ở Bắc Kinh chắc chắn đang đêm ngày nghiền ngẫm về tình trạng nền
kinh tế của họ và chiến lược xoay trục sang châu Á của Mỹ- khi chịu sức ép đều
rõ ràng lo sợ sẽ gặp phải cái kết như của nhà nước Xô-viết trước đây.
Hai
mươi lăm năm trước đây, Liên Xô hùng cường cuối cùng đã bị sụp đổ, không bao
giờ ngóc lên được nữa. Tuy nhiên, chúng ta thường quên rằng sự sụp đổ của một
trong những đế quốc hùng mạnh nhất trong lịch sử loài người chẳng bao giờ là
điều dĩ nhiên. Quả thật, nhìn lại thời gian chỉ mười năm trước đó, đến năm
1981, rất ít người đoán trước được cái chết của Liên Xô.
Trên
thực tế, nhiều người dự đoán chính Mỹ mới là nước sẽ rơi vào tình thế gay go
trong những năm tiếp theo đó. Ngay cả việc xem xét qua lịch sử vào thời đó cũng
cho thấy một nước Mỹ còn đang vật lộn để vượt qua tình trạng trì trệ thâm căn
cố đế: Liên Xô có vẻ đang đều bước gần như khắp mọi nơi, còn nền kinh tế Mỹ
trong tình trạng hỗn loạn, nước Mỹ vẫn choáng váng do vết thương tình cảm từ chiến
tranh Việt Nam cũng như sự từ chức của một vị tổng thống đương nhiệm. Các cú
đấm cứ bồi tiếp. Một cuộc khủng hoảng dường như không bao giờ kết thúc và chúng
gây cảm giác về một cuộc “khủng hoảng niềm tin” thật sự.
Nhưng
nước Mỹ vẫn tồn tại. Còn Liên Xô thì không còn nữa. Khối hiệp ước Varsovie đã
biến mất. Còn Gorbachev đi đóng phim quảng cáo cho Pizza Hut. Nước Mỹ rõ
ràng thắng thế trong một trong những cuộc đấu địa chính trị ngoạn mục nhất của
thời đại mà không cần lò lửa hạt nhân vốn có thể giết hàng tỷ người.
Và
trong khi ngày nay nước Mỹ có thể làm sáng tỏ mối đe dọa của Liên Xô trước kia
và sự sụp đổ nhanh chóng tiếp sau của nó, có một quốc gia nơi giới
lãnh đạo đất nước này vẫn rất quan tâm đến sự tiêu vong của đế chế Xô-viết: Đó
là Trung cộng.
Thật
vậy, người ta có thể đưa ra một lập luận thuyết phục rằng các nhà lãnh đạo ở
Bắc Kinh – chắc chắn đang đêm ngày nghiền ngẫm về tình trạng nền kinh tế của họ
và sự xoay trục sang châu Á của Mỹ- khi chịu sức ép đều rõ ràng lo sợ sẽ gặp
phải cái kết như của nhà nước Xô-viết trước đây. Trong các chuyến đi khắp châu
Á của tôi trong những năm gần đây cũng như bên lề các hội nghị mà tôi dự, có
vẻ như sự sụp đổ của Liên Xô chính là những gì mà các quan chức Trung cộng rõ
ràng muốn tránh. Họ lo sợ quyền lực họ nắm
giữ hiện nay có thể bị cuốn phăng vào ngày mai, vì những lý do như nạn tham
nhũng, chi tiêu quá mức về quân sự, tê liệt chính trị, chia rẽ trong xã hội và
nhiều thứ nữa.
Vậy
ông Tập Cận Bình và đảng cộng sản Trung cộng nghĩ điều gì thực sự đã làm cho
Liên Xô sụp đổ? Và họ có thể làm gì để ngăn ngừa điều tương tự xảy ra
với Trung cộng?
Trong
khi tiến hành một đánh giá đầy đủ văn liệu sẽ là quá sức đối với một bài blog
đơn thuần, thì bài đầu tiên mà chúng ta có thể xem xét là bài do cựu nghiên cứu
viên cao cấp A. Greer Meisels viết cho The Diplomat vào năm
2012. Dù cuộc tranh luận ở Trung cộng chắc chắn đã có những tiến triển trong
bốn năm qua, nhưng Meisels đã đưa ra một cách ngắn gọn ba lý do khả dĩ mà các
học giả Trung cộng xem như là nguyên nhân cơ bản nhất lý giải cho sự sụp đổ của
Liên Xô, cũng như các lĩnh vực quan trọng nhất cần phải được phân tích:
Mọi tội lỗi đều do Gorbachev
“Đối với nhiều người ở Trung cộng hồi cuối thập
kỷ 1980, đầu thập kỷ 1990, và thậm chí cho đến ngày nay, khi đánh giá trách nhiệm
về sự sụp đổ của Liên Xô thì từ đầu đến cuối mọi nguyên nhân đều là do một cá
nhân duy nhất, Mikhail Gorbachev. Quan điểm này dường như được ủng hộ mạnh mẽ
hơn cả bởi những người tả khuynh bảo thủ của Trung cộng. Trong thời cao trào
của những nỗ lực cải cách của Gorbachev, đã có những người lập luận rằng “trong nội bộ ĐCSTH và tại Trung cộng, một
cuộc ‘đấu tranh tư tưởng” gay gắt phải được tiến hành chống lại ‘chủ nghĩa xét
lại’ của Gorbachev”.
Tất nhiên, từ sau cuộc cách mạng năm 1949, việc
bị dán nhãn “xét lại” là điều đáng sợ hơn cả. Thậm chí cho đến tận năm ngoái,
lối tư duy “Đổ lỗi cho một người” vẫn thịnh hành. Ngày 1/3/2011, Viện Khoa học
xã hội Trung cộng (CASS) đã phát hành một cuốn sách mới mang tựa đề “Phòng
bị nguy cơ lúc yên bình: Những suy ngẫm nhân 20 năm Đảng Cộng sản Liên Xô tiêu
vong”,
trong đó kết luận rằng nguyên nhân gốc rễ của sự sụp đổ của ĐCSLX không phải là do bản
thân hệ thống xã hội chủ nghĩa Nga, mà đúng hơn là vì sự tham nhũng của những người cộng sản Nga do Tổng thống Gorbachev
lúc đó đứng đầu.
“Những tác
hại gây suy yếu của chính nạn tham nhũng đang hiển hiện ở Trung cộng ngày nay,
vì vậy không có gì đáng ngạc nhiên khi đảng cộng sản Trung cộng dĩ nhiên trong
lời nói, cũng như trong hành động, luôn kiên quyết tiến hành cuộc chiến chống
lại kẻ thù khủng khiếp này”.
Mặc dù nền tảng cốt lõi của nền kinh tế và chính
phủ Trung cộng hiện nay và Liên Xô trước đây rất khác nhau, người ta có thể
nhìn thấy qua lăng kính của phái này lý do tại sao việc tái cấu trúc nền kinh
tế là rất quan trọng đối với Bắc Kinh ngày nay:
“Phái có ảnh hưởng kế tiếp bao gồm các cá nhân
có đầu óc cải cách hoặc theo trường phái tự do hơn nhìn thấy động lực của sự sụp đổ là do hệ thống – không phải là sai
lầm trong bản thân mô hình xã hội chủ nghĩa mà đúng hơn là ở cách nó được thực
hiện ở Liên Xô. Những người này đổ lỗi cho nguyên nhân trong nước như tình trạng trì trệ kinh tế, quản lý tồi,
chủ nghĩa giáo điều quá mức và sự xơ cứng của bộ máy quan liêu đã làm sụp đổ
Liên Xô.
Những vấn đề này chắc chắn không chỉ là kết quả của các chính sách thời
Gorbachev, mà nó như một căn bệnh ung thư di căn, trải khắp Đông Âu và Liên Xô
trong một thời kỳ dài.
“Người ta
có thể hiểu vì sao ý tưởng “Đổ lỗi cho hệ thống” này thu hút các đảng viên có
đầu óc cải cách ở Trung cộng. Xét cho cùng, nhiều cải cách của Đặng Tiểu Bình
là một nỗ lực để chống lại loại tư duy cổ hủ, trì trệ này…”
Đổ lỗi cho Phương Tây
Sự sụp đổ của Liên Xô đơn giản là lỗi hoàn toàn
do Mỹ? Một số người ở Trung cộng nghĩ như vậy và có thể giải thích việc tại sao
Bắc Kinh tìm cách chấm dứt sự hiện diện rộng khắp của Mỹ ở châu Á:
“Phe “Đổ
lỗi cho phương Tây’ khác với hai nhóm còn lại vì nó có vẻ đặc biệt lo sợ các
chính sách và ảnh hưởng của Hoa Kỳ trong khu vực. Trên thực tế, một trong những
mối quan tâm lớn hơn cả của phe này là Washington sẽ sử dụng quyền lực của mình
để tạo áp lực lên Trung cộng nhằm bắt đầu thay đổi chế độ. Các bài báo xuất
hiện trên các tờ báo như Nhân dân
Nhật báo và Văn hối
báo của Hồng Kông nói rõ đảng cộng sản Trung cộng rất lo sợ ảnh
hưởng ngày càng tăng của các cường quốc phương Tây “hung hăng” cũng như các dấu
hiệu bề ngoài thể hiện sự chia rẽ trong đảng … Những tình cảm này
vẫn còn tồn tại và các bài công kích kịch liệt bá quyền Mỹ thường vẫn được in
trên nhiều trang xã luận ở Trung cộng.”
Trung cộng rất lo sẽ đi vào vết xe đổ của Liên Xô trước
đây
Xem
xét sự sụp đổ của Liên Xô theo cách nhìn nhận của Trung cộng là rất quan trọng, đặc biệt là khi các nhà lãnh đạo Bắc Kinh
muốn phục hồi năng lực kinh tế và chính thể của họ nhằm tiếp tục duy trì quyền
lực. Tuy nhiên, có vẻ rõ ràng là sự tiến hóa của Trung
cộng ngày nay đã khác xa so với Liên Xô khi nó bắt đầu giai đoạn suy tàn. Thị
trường và các ngành công nghiệp của Bắc Kinh là một bộ phận rất lớn của nền
kinh tế và chuỗi cung ứng toàn cầu. Trung cộng không có vô số đồng minh và đối
tác để hỗ trợ trên toàn thế giới với vũ khí đắt tiền và các khoản trợ cấp vô
tận. Và điều tốt hơn cả là Bắc Kinh không vướng vào một cuộc đọ sức toàn
cầu với Mỹ nhằm giành quyền lực và ảnh hưởng.
Nhưng
bất kể các khác biệt, Bắc Kinh vẫn có lý do để lo lắng. Tăng trưởng kinh tế đã giảm mạnh, hay có khả năng sẽ
biến mất. Người Trung cộng có thể già trước khi giàu. Ở Đông Á, các bước đi của
Trung cộng trong khoảng một thập kỷ qua làm khu vực bất an, với các quốc gia
xung quanh Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương nói chung dần dần tập hợp lại nhằm
thách thức sự tìm kiếm quyền lực và ảnh hưởng lớn hơn của Bắc Kinh.
*
Lược dịch bài viết trên National Interest của tác giả Harry Kazianis – nghiên
cứu viên cao cấp tại Viện Chính sách Trung cộng, và là nghiên cứu viên về các
vấn đề an ninh quốc gia tại Quỹ Potomac. Ông là cựu Tổng biên tậpThe National
Interest và cựu Tổng biên tậpThe Diplomat.