Ts Dương Danh Huy (Quỹ
Nghiên cứu Biển Đông)
Phi Luật Tân đã có một chiến thắng pháp lý lịch sử.
Vượt trội phần lớn các dự đoán, họ đã thắng gần như toàn bộ 15 điểm được đưa ra
trước Tòa.
Trên phương diện pháp lý, họ đã “đuổi” không chỉ Trung
cộng mà cả Việt Nam và Đài Loan ra khỏi phần lớn vùng đặc quyền kinh tế (EEZ)
200 hải lý tính từ đảo Palawan và Luzon. Phán quyết của Tòa có lợi ích lớn lao cho
Việt Nam, nhưng cũng đem lại rủi ro tiềm tàng.
Có lợi
Image copyright OTHER Image caption Có lợi: yêu sách biển Trung
cộng bị đẩy lùi về các vòng tím
Với việc phán quyết bác bỏ hai lập luận “quyền lịch sử
đối với EEZ” và “Trường Sa có EEZ 200 hải lý”, không nước nào có thể lợi dụng
tranh chấp Trường Sa để đòi quyền lợi trên biển cách các đảo này hơn 12 hải lý.
Như vậy, mọi lập luận của Trung cộng nhằm lấn lướt
Việt Nam trong các khu vực Nam Côn Sơn, Tư Chính và bể trầm tích Phú Khánh lên
đến khoảng vĩ tuyến 14°30’ (giữa Quy Nhơn và Quảng Ngãi) đã bị bác bỏ.
Những động thái như gây áp lực với các tập đoàn dầu khí, cắt cáp tàu Bình Minh
và Viking sẽ bị thế giới thấy rõ ràng là gây hấn trong EEZ của nước khác.
Nếu tàu cá Trung cộng đánh bắt trong EEZ cách bờ biển
Việt Nam dưới 200 hải lý nam khoảng vĩ tuyến 14°30’ (giữa Quy Nhơn và Quảng
Ngãi), thì đó cũng rõ ràng là bất hợp pháp, vi phạm EEZ của nước khác.
Việc
Trung cộng ngăn cản và đàn áp ngư dân Việt Nam đánh bắt trong lãnh hải 12 hải
lý của các đảo Hoàng Sa cũng rõ ràng là bất hợp pháp,
vi phạm quyền đánh cá lịch sử bên trong lãnh hải các đảo Hoàng Sa, dù thế giới
không nghiêng về bên nào trong tranh chấp các đảo này. Nếu Trung cộng xây đảo
tại Hoàng Sa, thì đó cũng rõ ràng là bất hợp pháp, vi phạm nghĩa vụ bảo vệ môi
trường biển.
Việc tàu thuyền nhà nước của Trung cộng đâm húc tàu
thuyền Việt Nam cũng rõ ràng là bất hợp pháp.
Như vậy sẽ thuận tiện cho Việt Nam trong việc tranh
thủ sự ủng hộ của thế giới, và hy vọng là Trung cộng sẽ bớt ngang ngược phần
nào. Họ sẽ khó ngụy biện đó là vùng có tranh chấp và hành động của Việt Nam là
khiêu khích trước, họ phải phản ứng.
Cho
đến nay, nội bộ Việt Nam, từ người dân đến lãnh đạo, vẫn chưa quyết định về
Trường Sa có nên được hưởng quy chế EEZ hay không.
Có quan điểm cho rằng Trường Sa là của Việt Nam, do đó
nếu quần đảo này được hưởng quy chế EEZ thì sẽ có lợi cho Việt Nam, cũng như có
quan điểm cho rằng một số bãi ngầm và bãi lúc nổi lúc chìm là của Việt Nam bất
kể chúng cách xa các đảo bao nhiêu.
Có quan điểm ngược lại cho rằng quy chế EEZ cho Trường
Sa là con dao hai lưỡi mà Trung cộng có thể dùng để đẩy vùng tranh chấp sâu vào
các vùng biển ven bờ Việt Nam. Có lẽ phán quyết của Tòa sẽ giải quyết sự lưỡng
lự cho Việt Nam và nhờ đó Việt Nam sẽ có quan điểm nhất quán và rõ ràng hơn.
Những hệ quả tốt này rất quan trọng cho Việt Nam trong
việc chống lại các yêu sách trên biển quá lố của Trung cộng.
Bất lợi
Image copyright DUONG DANH HUY
Image
caption Bất lợi: Phi Luật Tân, Mã Lai
được khoảng 3/4 vùng biển giữa các đảo Trường Sa
Phán quyết của Tòa cũng có hệ quả xấu cho Việt Nam.
“Xấu” không phải là nó bất công cho Việt Nam - phán
quyết của một Tòa án quốc tế là thước đo khách quan nhất cho sự công bằng trong
việc diễn giải luật quốc tế. “Xấu” cũng không phải vì nó gây thiệt hại vật chất
cho Việt Nam hay buộc Việt Nam phải làm gì bất lợi - Việt Nam không phải là bị
cáo của phiên tòa và không bị ràng buộc bởi phán quyết. “Xấu” chỉ là vì nó có
hệ quả pháp lý mà một ngày nào đó Phi Luật Tân hay Mã Lai có thể dùng để chống,
hay kiện, Việt Nam nếu họ muốn.
Theo
phán quyết của Tòa, bãi Cỏ Rong, bãi Cỏ Mây và đá Vành Khăn thuộc về EEZ Phi
Luật Tân. Đối với người có quan điểm các thực thể đó là của Việt Nam thì đó là
hệ quả xấu.
Mặc dù Phi Luật Tân không kiện Việt Nam và không đề
cập đến một số bãi lúc nổi lúc chìm cách đảo hơn 12 hải lý, thí dụ như đá Long
Điền (Boxall), đá Tốc Tan (Alison), đá Núi Le (Cornwallis), đá Kiệu Ngựa
(Ardasier Reef), đá Suối Cát (Dallas) theo nguyên tắc được áp dụng trong phán
quyết thì chúng có thể sẽ thuộc về EEZ của Phi Luật Tân hoặc Mã Lai.
Phi
Luật Tân và Mã lai có thể viện dẫn phán quyết để ngăn cấm Việt Nam đánh cá hoặc
khai thác kinh tế trong EEZ 200 hải lý tính từ Palawan và Sabah và bên ngoài
lãnh hải 12 hải lý của các đảo Trường Sa.
Image caption Bản đồ vùng Biển Đông với
"đường chín đoạn"/"đường lưỡi bò" do Trung cộng vạch ra
Giả sử như trong tương lai có một tòa án quốc tế phán
quyết rằng tất cả các đảo Trường Sa là của Việt Nam và các nước kia tuân thủ
thì những hệ quả xấu này vẫn sẽ áp dụng, tức là vẫn không có quyền khai thác
tài nguyên trong phần lớn khu vực Trường Sa, vẫn không được đòi một số bãi lúc
nổi lúc chìm.
Nhưng
bất kể những hệ quả xấu trên, Việt Nam không nên phản đối phán quyết. Điều đó
sẽ là sai lầm.
§
Phán quyết của Tòa là thước đo khách quan nhất cho sự
công bằng.
§
Nếu Việt Nam phản đối thì Trung cộng sẽ hưởng lợi.
§
Với tương quan lực lượng giữa các nước trong tranh
chấp, nếu không có phán quyết này thì trên thực tế Việt Nam cũng không giành
được đá Vành Khăn từ Trung cộng, bãi Cỏ Mây từ Phi Luật Tân, đá Kiệu Ngựa từ
Malaysia, vv.
§
Vì Việt Nam không bị ràng buộc bởi phán quyết này,
những hệ quả xấu trên chỉ có tính tiềm tàng.
§
Tổng cộng lại thì các hệ quả tốt vẫn to lớn hơn các hệ
quả xấu.
Mục đích chiến lược của Phi Luật Tân
Để đánh giá chính xác các hệ quả xấu, chúng ta cần đặt
chúng vào văn cảnh mục đích chiến lược
của Phi Luật Tân.
Mục đích ban đầu và cho tới hiện nay của Phi Luật Tân
không phải là đẩy Việt Nam ra khỏi các bãi lúc nổi lúc chìm, hay ra khỏi vùng
biển trong phần chính của quần đảo Trường Sa.
Mục đích của họ là bảo vệ (a) bãi Cỏ Rong, (b) khu vực
Scarborough, (c) bãi Cỏ Mây, vốn đang bị Trung cộng phong tỏa, (d) khu vực rìa
phía Đông của quần đảo Trường Sa và sâu trong EEZ Palawan.
Mục
đích của họ là chống lại các yêu sách biển của Trung cộng, đặc biệt là tại
những khu vực trên.
Chiến thắng của Phi Luật Tân, tuy mục đích là để chống
Trung cộng, có hệ quả phụ là cho họ một vị trí pháp lý mà họ có thể dùng để “thừa
thắng xông lên” giành quyền lợi từ Việt Nam nếu họ muốn.
Trên thực tế, trong khi Trung cộng còn là mối đe dọa
cho Phi Luật Tân thì khả năng là Phi Luật Tân sẽ không muốn vận dụng phán quyết
này để chống lại Việt Nam, và những hệ quả xấu chỉ là tiềm tàng.
Các bãi
lúc nổi lúc chìm cách các đảo khác hơn 12 hải lý không được hưởng quy chế lãnh
hải 12 hải lý và quy chế EEZ 200 hải lý. Do đó, chúng không phải là nguồn lợi
cho Việt Nam hay Phi Luật Tân.
Ngược
lại, chúng là một mối nguy cho cả hai nước: Trung cộng có thể chiếm đóng và xây
căn cứ quân sự. Vì vậy, mục đích của việc đóng quân không phải là để giành tài
nguyên mà là để không cho Trung cộng chiếm. Do đó, có thể Phi Luật Tân thấy họ
không cần tìm cách giành lại từ Việt Nam.
Image copyright AFP Image caption Hải quân đưa ba nghị sĩ Phi
Luật Tân ra cắm cờ tại Scarborough Shoal, 1997, đánh dấu chủ quyền nước này.
Tuy
nhiên, cũng nên lưu ý rằng trong quá khứ Phi Luật Tân cũng đã có những hành
động bất lợi cho Việt Nam, thí dụ như năm 2009 họ phản đối các báo cáo thềm lục
địa của Việt Nam, trong khi lại không phản đối việc Trung cộng gửi bản đồ đường
lưỡi bò cho Ủy ban Ranh giới Thềm lục địa, và năm 2004 họ ký thỏa thuận song
phương với Trung cộng để khảo sát chung trong khu vực Trường Sa. Do đó, Việt
Nam vẫn cần có biện pháp để dự phòng.
Dù sao đi
nữa, mối đe dọa lớn nhất cho Việt Nam tại Biển Đông vẫn là Trung cộng.
Tương
lai
Phán quyết này mới chỉ là
chiến thắng pháp lý, chưa là chiến thắng trên thực tế. Điều thay đổi là
phương tiện và điều kiện thuận lợi cho kháng cự sự bành trướng từ phương Bắc. Điều không thay đổi là Việt Nam vẫn còn
phải kháng cự.
Image copyright AP Image caption Hải quân Mỹ và Phi Luật Tân
diễn tập quân sự tại Scarborough
Để không phí phạm những hệ quả
tốt, Việt Nam phải vừa vận dụng chúng trong lĩnh vực ngoại giao, vừa phải sẵn
sàng kiện Trung cộng. Điều đáng lo là
Việt Nam đã quá dè dặt về việc kiện Trung cộng.
Có thể hỏi:
§ Vì sao Phi Luật Tân kiện Trung
cộng xây đảo là vi phạm nghĩa vụ bảo vệ môi trường biển, và thắng kiện, trong khi Việt Nam đã
không kiện? Nếu Trung cộng xây đảo với quy mô lớn tại Hoàng Sa thì Việt Nam có
sẽ kiện không?
§ Vì sao Phi Luật Tân kiện Trung
cộng cấm cản ngư dân họ đánh bắt tại Scarborough, và thắng kiện, trong khi Việt Nam
không kiện Trung cộng cấm cản ngư dân Việt Nam đánh bắt trong lãnh hải các đảo
Hoàng Sa và bắn họ khi họ vào tránh bão? Bao giờ Việt Nam mới kiện?
§ Vì sao Phi Luật Tân kiện Trung
cộng sử dụng tàu thuyền chấp pháp một cách nguy hiểm, có thể gây đâm húc, và
thắng kiện, nhưng Việt Nam không kiện tàu chấp pháp và tàu tư nhân
Trung cộng đâm húc tàu thuyền Việt Nam hàng loạt, thậm chí đâm chìm? Nếu việc
đó tái diễn, Việt Nam có kiện không?
§
Vì
sao Phi Luật Tân kiện Trung cộng lấn lướt trong khu vực bãi Cỏ Rong, và thắng
kiện, nhưng Việt Nam không kiện Trung cộng lướt trong các
khu vực Nam Côn Sơn, Tư Chính, bồn trầm tích Phú Khánh? Nếu việc đó tái diễn,
Việt Nam có kiện không?
§
Nếu Trung cộng lấn lướt hay gây hấn trong khu vực
ngoài khơi miền Trung cách quần đảo Hoàng Sa dưới 200 hải lý, nhưng cách Hải
Nam hơn 200 hải lý, Việt Nam có chọn quan điểm Hoàng Sa không được hưởng quy
chế EEZ và có kiện hay không?
Những vấn đề trên để lại nghi vấn về có hay không
những vấn đề nội bộ và đối ngoại có thể ảnh hưởng đến khả năng của Việt Nam
trong việc tận dụng những hệ quả tốt của phán quyết.
Tác giả cảm ơn Phạm
Quang Tuấn, Phan Văn Song và các thành viên Quỹ Nghiên cứu Biển Đông đã góp ý
cho bài viết.
(Bài đăng trên BBC Tiếng Việt)